In de accountantspraktijk wordt nog onvoldoende gebruik gemaakt van software voor de uitvoering van data-analyse, aldus een recent onderzoek van GBNED. ‘Zeker in het mkb-segment is data-analyse nog een ondergeschoven kindje’, aldus het verslag van het onderzoek op de website van de NBA.
ICT is een integraal onderdeel van de organisatiestructuur van de cliënt en maakt in toenemende mate ook een cruciaal onderdeel uit van de gereedschapskist van de accountant.
De conclusie van GBNED is zorgwekkend, omdat tegenwoordig de vraag kan worden gesteld of de accountant zonder gebruik te maken van de ICT-mogelijkheden tot voldoende controle-informatie kan komen om zijn oordeel te ondersteunen.
Data-analyse is in toenemende mate van belang bij de uitvoering van de controle. Werden generaties van accountants in het verleden opgeleid met de leer dat een gegevensgerichte controle kon worden uitgevoerd op basis van deelwaarnemingen en steekproeven, tegenwoordig mag de vraag worden gesteld of dit nog een valide wijze van controleren is. Enkele decennia geleden, in een tijd dat er nog geen sprake was van intelligente software, was er een goede reden om deelwaarnemingen en wiskundige steekproeven uit te voeren. Prof. Hans Blokdijk RA (1935-2013) heeft in zijn vele artikelen altijd aangegeven dat de controle van de accountant moet worden uitgevoerd op basis van het ‘economisch principe’. Dat wil zeggen dat de accountant een goede afweging moet maken van kosten en nut bij de bepaling van het controleprogramma. Deze grondgedachte van Blokdijk is nog steeds springlevend. Ook vandaag moet de accountant een economisch rationele afweging maken bij de bepaling van de controle-intensiteit. Maar, de accountant heeft een professionele verantwoordelijkheid om uiteindelijk voldoende controle-informatie te verzamelen om zijn oordeel te onderbouwen.
De beschikbaarheid van software voor het uitvoeren van data-analyse doet de vraag rijzen of het toepassen van deelwaarnemingen en steekproeven nog leidt tot voldoende controle-informatie en dus tot een deugdelijke grondslag voor het accountantsoordeel. Het uitvoeren van analytische en gegevensgerichte controles kan tegenwoordig worden uitgevoerd door slimme algoritmes te programmeren en deze toe te passen op zeer grote databestanden. Plausibiliteitcontroles, afwijkingen ten opzichte van een van tevoren gedefinieerde norm en de analyse van een verschil tussen verwachte en werkelijke uitkomsten kunnen snel en efficiënt worden uitgevoerd als de accountant de daartoe geëigende software gebruikt en de juiste algoritmes heeft toegepast. De vraag kan zelfs worden gesteld of een deelwaarneming nog wel kan leiden tot ‘voldoende controle-informatie’. De vraag stellen is deze ook ten dele beantwoorden. Waar er enkele decennia geleden een gefundeerde reden was voor het uitvoeren van een wiskundige steekproef, kunt u nu de vraag stellen waarom de accountant een steekproef op een groot bestand zou willen doen? Waarom wordt het bestand niet integraal aan een onderzoek onderworpen en worden alle afwijkingen van een norm er niet uitgeselecteerd voor een nader onderzoek? Het argument dat dit te veel tijd zou kosten ‒ of dat het niet in lijn is met het economisch principe van Blokdijk ‒ gaat met de huidige stand van de ICT-techniek niet meer op. Dit wil overigens niet direct zeggen dat steekproeven nooit meer zouden kunnen.
Amerikaanse toezichthouders in de financiële sector hebben recent een interessante uitspraak gedaan over de verantwoordelijkheid van de interne accountant ter zake van fraude. De Amerikaanse toezichthouders zijn van oordeel dat de interne accountant weliswaar niet verantwoordelijk kan worden gehouden voor het voorkomen of het altijd tijdig ontdekken van fraude, maar dat deze wel afwijkende gedragspatronen moet onderkennen. Dit is een directe oproep voor het gebruik van slimme software, die op basis van vooraf gedefinieerde gedragspatronen afwijkingen daarvan onmiddellijk signaleert en daarmee de accountant in de positie brengt om nader onderzoek te doen. De accountant die geen gebruik maakt van de moderne ICT-mogelijkheden moet zich afvragen of zijn werkzaamheden nog wel voldoen aan de professionele eisen van vandaag.
Prof. Dr. Peter Diekman RA
Geef een reactie