Toen ik net met vogelen begon maakte mijn hart een sprongetje toen ik mijn eerste groenling spotte. Ik denk dat dit simpelweg komt omdat ik er voor die tijd niet zo op lette. Want sinds die eerste keer, zie ik ze “bij bosjes” (zowel letterlijk als figuurlijk). Ze laten zich relatief eenvoudig vastleggen op de gevoelige plaat. Ze zingen goed hoorbaar hun hoogste lied en zijn ook goed zichtbaar in bomen op takken (tenminste zo lang er geen bladeren zijn). Voor de gewone vink bleek dat voor mij heel wat lastiger. Niet dat ze niet veel vooromen in mijn omgeving, maar ze fladderen snel weg, en zijn ook vaak niet zo goed zichtbaar in het struikgewas.
Bij een wandeling liep ik zo eens langs een gebied met een aantal struiken en bomen, waarvandaan ik geflierefluit hoorde dat ik niet direct thuis kon brengen. Ik hield even in, en speurde naar waar ik dacht dat het geluid vandaan kwam. En warempel, het beestje liet zich zien. Maar het was nogal bewegelijk en door het geheel van takken kon ik het niet goed zien en ook niet thuis brengen. Ik pakte snel mijn camera en probeerde te richten op waar ik de vogel had gezien. Maar waar was ie gebleven. Ik hoorde even niets. De vogel leek gevlogen. Maar goed, ik kon nog wat geduld opbrengen, en zie daar: de vogel liet zich weer zien, en klik – de vogel was vastgelegd. Nog een paar kliks voor de zekerheid. Bij thuiskomst bleken de aanvullende kliks voor niets, maar de eerste klik die ik had met de vogel bleek een goede: het bleek een prachtig vinkmannetje.
Het zal ongetwijfeld een beetje inlegkunde of uitlegkunde van me zijn, maar ik moest om de één of andere reden direct denken aan het begrip ‘Luistervinken’. Nu kende ik dat woord wel, maar ik wist eigenlijk nog niet direct wat het betekende. Dat vergde dus wat uitvogelwerk [1].
Het eerste dat ik tegenkom is de gebruikelijke uitleg: luistervinken betekent zoveel als afluisteren, bespioneren, heimelijk beluisteren. Het wordt gebruikt in combinatie met het woord ‘spelen’: luistervink spelen. Je zou kunnen zeggen dat luistervink spelen een nogal negatieve klank heeft. Een beetje vergelijkbaar met roddelen (achter iemands rug om over de persoon praten). Dat afluisteren heeft meestal niet veel goeds in de zin. Dingen proberen te weten komen over iets of iemand dat later in je voordeel (en veelal ook in het nadeel van de ander) gebruikt kan worden. Iets waarmee je de ander in de val kunt laten lopen.
Ik lees echter ook een andere uitleg. Die uitleg stelt dat de vink een scherp gehoor heeft. De vink is een alerte, oplettende vogel, die vaak stil zit, en aandachtig luistert naar zijn of haar omgeving. Het kenmerkende hiervan is dat de vink onopvallend meeluistert, onopvallend gesprekken proberen op te vangen.
Deze tweede uitleg lijkt me bijzonder geschikt om toe te passen voor accountants.
We kijken terug op COVID-jaren waarin accountantsteams niet meer naar de klant mochten gaan om werkzaamheden ter plaatse uit te voeren (en zelfs niet naar kantoor). Een bijzonder moeilijke periode voor de ontwikkeling van de jongere generatie. Maar het is ook bekend dat de jongere generatie in het algemeen minder ontwikkelde communicatieve vaardigheden heeft, en een voorkeur heeft voor communicatie via app en mail, boven directe mondelinge interactie [2]. Persoonlijk vind ik dit een gevaarlijke ontwikkeling.
Als de (assistent)accountant zich bijvoorbeeld een beeld probeert te vormen van de interne beheersingsomgeving van de klant, kan deze natuurlijk een lijstje van op te leveren stukken opvragen. Bijvoorbeeld: de gedragscode die binnen de organisatie wordt gehanteerd, procesbeschrijvingen, rapportages, etc. Wat de (assistent)accountant dan mist, is het opsnuiven van de sfeer die er heerst in de organisatie, de cultuur, het dna, hoe men met elkaar omgaat, normen en waarden, en dergelijke. Ik wil er voor pleiten dat vooral de jonge generatie weer veelvuldig over de vloer komt bij de klant. En dan – in aanvulling op de actieve gesprekken (inclusief luisteren) die de accountant zelf voert – ook luistervink te spelen [3]. Je oefenen in het luisteren naar wat je hoort aan gesprekken bij het koffiezetapparaat. Welke onderwerpen passeren de revue, wat vindt men belangrijk, wat merk je aan de omgangsvormen? Niet met de bedoeling om de klant in de val te laten lopen. Maar om een evenwichtig beeld te krijgen van het geheel van documenten en sfeerproeverij: zowel positieve signalen als negatieve signalen te verzamelen en die te wegen. Ik denk dat dit in de kern ook is bedoeld in NBA Praktijkhandreiking 1148 Soft Controls. Ik denk dat het zeker bij draagt aan een meer effectieve audit, omdat je meer opvangt van wat er onderliggende gaande is.
Leidt dat tot een efficiënte audit? Mogelijk niet, maar ook niet per sé tot een inefficiënte audit. Het zou ook maar zo kunnen leiden tot meer toegevoegde waarde voor de klant, een betere connectie [4]. Als de accountant de geproefde sfeer goed weet te duiden in de management letter (“onze observaties”), dan zal de klant zich beter kunnen herkennen in de bevindingen, en daardoor mogelijk ook de aanbevelingen van de accountant zien als toegespitst op hun (eigen) organisatie.
Onopvallend je oor te luisteren leggen betekent ook dat het de klantrelatie niet behoeft te schaden [5]. Zou het wel opvallend gebeuren dan zou de reactie kunnen ontstaan dat de accountant zich bemoeit met zaken die hem of haar helemaal niet aangaan. Ook kan de klant de gedachte hebben: feitelijk ben ik degene die de accountant betaalt om (af) te luisteren. Hoe zo moet ik daarvoor opdraaien? Onopvallend luisteren hoeft niet veel tijd te kosten, het vergt een andere mindset, een actieve, alerte houding. Ik heb me weleens laten vertellen dat dit ook geduid kan worden als PKI, een onderzoekende geest, zoiets. Een onderzoekende geest kenmerkt zich door nieuwsgierigheid, door de neiging zichzelf telkens weer vragen te stellen, en door niet zomaar af te gaan op informatie (al dan niet informatie die via automatisering tot je komt) of op wat anderen zeggen. Zie in dat kader ook de uitgebreide toelichting op artikel 20 van de VGBA.
Het vergt oefening om je de vaardigheid van Luistervink spelen eigen te maken, maar het levert je ook veel op. En het is ook leuk. Want zeg nou zelf: waar zou jij voor kiezen als je de keus had: luistervink spelen of direct aan de bak met af-’vink’-lijstjes? Ik zou zeggen: direct aan de slag met het vinkenspel!
Prof. dr. Niels van Nieuw Amerongen RA is medeoprichter en partner bij V&A (consulting & training) en Kreston Netherlands professor MKB Accountancy bij Nyenrode Business Universiteit.
[1] Enkele bronnen die ik heb geraadpleegd, zijn: https://www.encyclo.nl, https://onzetaal.nl, en https://openai.com.
[2] Dit is zowel gebaseerd op wat ik hoor bij kantoren bij mijn consulting werkzaamheden als dat het bij universitaire accountantsopleidingen vaak wordt genoemd.
Het is ook denkbaar om in het kader van de praktijkopleiding concrete elementen in het portfolio op te nemen die invulling geven aan de realisatie van eindtermen op communicatief gebied.
[3] Het is ook denkbaar om in het kader van de praktijkopleiding concrete elementen in het portfolio op te nemen die invulling geven aan de realisatie van eindtermen op communicatief gebied.
[4] Zie in dat kader ook mijn inaugurele rede (9 juni 2022) waarin het belang van samenwerking, vertrouwen en verbinding werden benoemd.
[5] Dit is net een wat andere insteek dan het inwinnen van inlichtingen dat tot de gebruikelijke controlemiddelen behoort en actief stellen van vragen veronderstelt.
Vorig blog:
Geef een reactie