Vanaf januari krijgen alle accountants te maken met het nieuwe stelsel voor permanente educatie. De NBA informeert zijn leden over de veranderingen. Frank van Gelder licht het stappenplan toe: ‘In het eerste kwartaal stel je je PE-portfolio op, in het laatste kwartaal blik je terug op je behaalde leerresultaten.’
Professionals in de accountancy dienen zichzelf te blijven vormen. Dat heet permanente educatie (PE). Alle NBA-leden met een PE-verplichting zullen vanaf januari te maken krijgen met een nieuw stelsel. De minimale 120 uur die accountants voorheen per drie jaar aan hun educatieve vorming dienden te besteden, worden vervangen. In het nieuwe PE-systeem moet meer eigen verantwoordelijkheid voor de ontwikkeling worden genomen. Vanaf 2021 staat het leerresultaat voorop.
De aanpassing komt niet uit de lucht vallen. Het oude PE-systeem, dat voor professionals neerkwam op een inspanningsverplichting, had nadelen. Het aantal uren dat aan educatie diende te worden besteed mocht dan wel vastliggen, wat er tijdens die uren precies werd geleerd, was minder duidelijk. Het behaalde leerresultaat was daarmee niet altijd inzichtelijk.
Tegelijk is het educatieve landschap de afgelopen jaren drastisch veranderd. Onderwijsinstellingen hebben digitale onderwijsvormen en e-learningmethoden ontdekt, en combineren het traditionele, klassikale onderwijs steeds vaker met het stimuleren van praktijkervaring. De focus van het onderwijs verbreedt van vakinhoudelijkheid naar het ontwikkelen van competenties in gedrag, besluitvorming, strategie, leiderschap en ethiek.
Beroepsontwikkeling en leerresultaat
Dat alles is ook de accountancy niet ontgaan. De nieuwe methodiek voor permanente educatie maakt de mogelijkheden voor accountants ook groter. De professional is voor zijn permanente educatie namelijk niet langer beperkt tot vaste trainingsprogramma’s bij de eigen werkgever of bij erkende PE-instellingen. De accountant kan tegenwoordig ook waardevolle ervaring in de praktijk opdoen. Denk aan een stage bij een collega met een relevant specialisme of een bezoek aan de Accountantskamer in Zwolle. Dat was voorheen ook al erg leerzaam, maar in het nieuwe PE-systeem is dit pas geschikt als PE-inspanning.
Datzelfde geldt voor andere vormen van zelfstandig leren, zoals een grondige literatuurstudie. In het nieuwe stelsel staan de beroepsontwikkeling en het leerresultaat voorop, stelt de beroepsorganisatie. Ook maakt het nieuwe systeem ruimte voor actuele, vooraf te bepalen thema’s. Het NBA-bestuur kan voor een bepaald jaar een verplicht thema kiezen, waarmee alle deelnemers in hun PE-portfolio rekening zullen houden.
Voor alle NBA-leden met een PE-verplichting, zowel openbaar accountants als intern accountants of accountants die bij bedrijven of bij de overheid werkzaam zijn, geldt deze nieuwe, meer autonome aanpak vanaf 2021. Daarin behoren alternatieve onderwijsvormen wél tot de mogelijkheden. Op basis van zelfstandig gestelde leerdoelen dient de accountant zijn eigen resultaten te boeken. Die leerdoelen kunnen alles omvatten, zolang de professional zelf maar kan betogen dat het bijdraagt aan zijn vooraf opgestelde leerdoel. Daarnaast is reflectie op het eigen leerproces gewenst. De accountant houdt daarvoor een eigen PE-portfolio bij.
Permanente educatie in vijf stappen
Frank van Gelder, senior stafmedewerker permanente educatie bij de NBA, geeft een praktische toelichting op de nieuwe aanpak. Hij was betrokken bij de pilot en de totstandkoming van de nieuwe regeling. De beroepsvereniging heeft voor haar leden een stappenplan opgesteld. Een PE-portfolio is volgens de organisatie op te stellen aan de hand van de volgende vijf stappen:
- Geef aan wat je werkzaamheden en verantwoordelijkheden zijn, en welke resultaten er van je worden verwacht.
- Formuleer je leerdoelen zo concreet mogelijk.
- Kies PE-activiteiten die passen bij jouw behoefte.
- Beschrijf welke leeractiviteiten je hebt ondernomen.
- Reflecteer op de doelen die je hebt behaald.
Het vastleggen van het PE-portfolio is vormvrij. Wel biedt de NBA een onlinetool aan waarin accountants hun PE-portfolio kunnen bijwerken. Accountants kunnen echter ook gebruikmaken van een eigen formulier of een systeem van hun werkgever. In de praktijk zullen accountants in het eerste kwartaal van het jaar de stappen 1 tot en met 3 uitvoeren. In het laatste kwartaal volgen dan de stappen 4 en 5.
Eerste ervaringen uit pilot
Sinds 2016 heeft de NBA een pilot georganiseerd om ervaringen op te doen met de nieuwe aanpak. De beroepsvereniging is gestart met een pilot onder veertig interne en overheidsaccountants. In 2017 namen ook tachtig openbaar accountants en accountants in business deel aan de pilot, waaronder ook accountants werkzaam bij de vier grote accountantsfirma’s KPMG, Deloitte, EY en PwC én circa vijftien leden werkzaam bij de Belastingdienst. Accountancyprofessionals die in deze grote organisaties werken, stelden hun eigen PE-portfolio op, gaven hun eigen leerinspanning vorm, reflecteerden op het proces én deden vervolgens verslag van hun ervaringen aan de NBA. Na de pilot heeft het NBA-bestuur in 2018 besloten de nieuwe PE-regeling per 2019 gefaseerd in te voeren. In 2020 doet een kwart van de NBA-leden al ervaring op met de nieuwe systematiek.
De eerste ervaringen leverden waardevolle inzichten op, stelt Van Gelder. ‘Het grootste deel van de pilotdeelnemers heeft zijn opleidingskeuzes anders aangepakt. Deelnemers zijn minder afwachtend geweest, hebben meer gekeken naar waar ze zelf staan in hun carrière. De deelnemers hebben kritisch gekeken naar hun leerbehoeften en hebben hun opleidingskeuzes daarop aangepast.’
Een aantal deelnemers gaf aan dat het oude systeem gemakkelijker was. ‘Voor het nieuwe stelsel is gewenning nodig. Het vergt enige oefening om een eigen PE-portfolio op te stellen. De leerdoelen moet je smart formuleren, ofwel ze moeten specifiek, meetbaar, aanvaardbaar, realistisch en tijdgebonden zijn.’ Vooral jonge accountants die een verplichte stage hebben gehad, zijn volgens Van Gelder wel gewend aan de nieuwe methodiek, omdat ze deze methodiek herkennen uit de stage. ‘Leden die langer in de praktijk werkzaam zijn, ervaren het vaker als een grotere overgang.’
Frank van GelderOok de mogelijkheden om af te wijken van klassikale cursusprogramma’s wordt gestimuleerd. Uit de pilot blijkt dat accountants vaker keuzes maken voor andere leervormen, aldus Van Gelder: ‘Het is minder formeel, het kan bijvoorbeeld gaan om een literatuurstudie, of om een training on the job, mits je deze aan de hand van een goede reflectie onderbouwt. Alles waarvan je kunt betogen dat het een leereffect opbrengt dat in het PE-portfolio valt te beschrijven, komt voor.’
De rol van werkgevers
Voor werkgevers biedt de nieuwe PE-aanpak beter zicht op de ontwikkeling van hun werknemers. Dat is belangrijk voor werkgevers, onderstreept Van Gelder. ‘In de praktijk maken werkgevers zich druk over hoe ze de ondersteuning van opleidingen moeten inrichten. Ook vragen werkgevers zich af hoe zij erop kunnen toezien dat werknemers hun doelen behalen en op een goede wijze invulling geven aan de PE-verplichting.’ Voor grotere werkgevers, zoals de Big Four, is het mogelijk de eigen professionals te laten snuffelen aan andere praktijken in de eigen dienstverlening. ‘Zo leerden consultants meer over de auditwerkzaamheden van hun collega’s.’
In een accountantskantoor kan een overkoepelende PE-aanpak voor de werknemers lonen, kantoorbeleid op het gebied van permanente educatie is daarbij wel gewenst. Maar, zo benadrukt Van Gelder, uiteindelijk gaat het om de individuele ontwikkeling. ‘Iedere accountant moet zijn eigen loopbaanpad vormgeven en dit niet slechts laten bepalen door het kantoorbeleid.’ Werkgevers kunnen kwaliteit bieden – ze zijn gebaat bij goed opgeleide accountants, met de kennis en kunde om hun werk binnen kantoor goed uit te voeren, stelt Van Gelder.
Controle
Een van de voordelen van het verdwijnende urencriterium is de mogelijkheid controle uit te oefenen. De prestatie valt eenvoudig te meten, stelt Van Gelder. ‘Met een kwantitatief criterium is 120 uur genoeg en 119 niet. Het beoordelen van een kwalitatief PE-systeem is een andere uitdaging.’ Hoe controle in het nieuwe PE-systeem wordt vormgegeven? Grotere werkgevers eisen daarbij een rol voor zichzelf op, stelt Van Gelder. De NBA steunt mede op intern toezicht dat werkgevers uitoefenen op de PE-verplichting van hun werknemers. Daarnaast zal de NBA jaarlijkse steekproeven nemen, waarbij individuele dossiers worden beoordeeld.
Daarbij laat de NBA zich inspireren door buitenlandse voorbeelden. Een soortgelijke PE-systematiek is in Schotland al jaren geleden ingevoerd. De NBA maakt daarom ook gebruik van de ervaringen die daar zijn opgedaan met het beoordelen van PE-portfolio’s, vertelt Van Gelder. ‘Het systeem is coachend, het is kwalitatief, niet binair. Een beoordeling is ofwel goed, ofwel voor verbetering vatbaar. In het laatste geval krijgt de accountant aanwijzingen mee over de wijze waarop hij zijn PE-portfolio in de verschillende stappen kan verbeteren.’ Later kunnen aanvullende controles volgen om te zien of verbetering optreedt. Of sancties er ook bij horen? Van Gelder: ‘Als iemand echt niet wil, of er met de pet naar gooit, dan kunnen we naar de tuchtrechter. Dat is niet ons primaire doel, noch in de oude situatie, noch in de nieuwe.’
Ondersteuning
Voor leden die zich willen voorbereiden op het nieuwe stelsel, organiseert de NBA webinars. Daarin wordt praktische uitleg gegeven. ‘Over de vijf stappen, over hoe je een portfolio opbouwt, over hoe je leerdoelen opstelt. In het webinar gaan de deelnemers in subgroepjes uiteen. Ze sparren onderling over hun leerdoelen.’ Om leden te helpen inzicht te krijgen in de capaciteiten waarin ze onbewust onbekwaam zijn, ontwikkelt de NBA een zelfassessmenttool, een instrument dat voor de accountant in business inmiddels beschikbaar is. Voor de openbaar, intern en overheidsaccountants zal de tool vanaf januari beschikbaar zijn. ‘Die geeft je een persoonlijk advies op basis van je profiel.’
Leden houden hun PE-portfolio in eigen beheer bij. Wel vereist de NBA van iedere accountant een jaarlijkse complianceverklaring, stelt Van Gelder. ‘Zie het als een jaarlijkse zelfverklaring. Als leden hun portfolio niet opsturen als daarom wordt gevraagd, of als de complianceverklaring niet wordt afgegeven, dan wordt er een lacune geconstateerd.’
Een leven lang leren
Het systeem vraagt vooral een andere houding, een verantwoordelijkheid voor de eigen leercurve, benadrukt Van Gelder. ‘Het speelt in op een snel veranderende wereld. Zo maak je een continu proces van het leren. Dat past bij de professie. Accountants blijven hun leven lang leren.’
Alle informatie over het nieuwe PE-stelsel is hier te vinden: www.nba.nl/pe2019
Dit artikel is ook verschenen in het online magazine van Accountancy Vanmorgen over het nieuwe PE-stelsel. Lees hier het gratis magazine.
Geef een reactie