December vorig jaar gingen op Twitter uit het niets de eerste berichten viral over een bijzondere nieuwe chatbot: ChatGPT.[i] De samengestelde teksten en antwoorden van deze kunstmatige intelligentie zijn verbluffend nauwkeurig, overtuigend en niet van menselijke schrijverij te onderscheiden. De praktische toepassingen lijken eindeloos. Wat betekenen tools als ChatGPT voor de toekomst van de fiscale advocatuur en belastingadviespraktijk?
Artificial Intelligence – een zoveelste modewoord?
De afgelopen jaren heeft de advocatuur vanuit de IT de nodige buzzwords langs zien komen. Na de Cloud, Augmented Reality, Blockchain en de Metaverse lijkt Artificial Intelligence het laatste modewoord. Wat is de oorsprong van de recente hype rond AI en ChatGPT? Het mede door Elon Musk opgerichte bedrijf OpenAI ontwikkelt producten op basis van kunstmatige intelligentie. Al eerder lanceerden zij een “Generative Pre-trained Transformer” model dat na input zelf overtuigende essays en artikelen kon genereren. Het door OpenAI ontwikkelde ChatGPT is – kort samengevat – een prototype chatbot gebaseerd op een taalmodel dat mede door mensen is getraind op het geven van ‘menselijke’ gewenste output. Resultaat: logische en accurate teksten, die vanuit bronteksten gegenereerd zijn op basis van een prompt (vraag).
De mogelijkheden lijken eindeloos. Middelbare scholieren leveren boekbesprekingen en essays van ChatGPT in, die niet door plagiaatscanners zijn te detecteren.[ii] Programmeurs gebruiken ChatGPT om codes te debuggen. De mogelijkheid om door middel van een simpele vraag informatie van het web logisch te verzamelen en gepresenteerd te krijgen blijkt ook een directe bedreiging voor het verdienmodel van zoekmachines zoals Google.[iii] Inmiddels zijn er meer concurrenten op de markt (Google Bard[iv], Microsoft Bing[v]) en lijkt deze nieuwe technologie een enorme vlucht te nemen. Ook blijkt ChatGPT een aardig woordje in het Nederlands te spreken. Op Twitter kwamen de eerste voorbeelden al voorbij van advocaten die ChatGPT een overtuigend pleidooi lieten schrijven.[vi] Ook presteerde ChatGPT het om een langere tekst te produceren, toen gevraagd werd om een conclusie in de stijl van Advocaat-Generaal Wattel.[vii]
Beperkingen ChatGPT
Binnen de juridische wereld heeft ChatGPT al de nodige pennen in beweging gebracht.[viii] ChatGPT genereert antwoorden uit digitale bronnen zonder deze bronnen te vermelden. Hoe zit het met het auteursrecht en plagiaat? [ix] En de strafrechtelijke aansprakelijkheid voor strafbare uitingen, zoals opruiing en bedreiging? [x] Ook bleek ChatGPT in de VS al in staat om te slagen voor basale rechtententamens, zij het met matige cijfers. [xi] Creatieve taken zoals het spotten van potentiële juridische problemen en het toepassen van wetten op een casus gingen ChatGPT minder goed af. De ontwikkelingen staan echter niet stil. Microsofts ChatGPT versie van Bing neemt nu al de context in acht, verwerkt informatie van meerdere bronnen en eerdere gesprekken en begrijpt foutief geschreven zinnen en jargon. [xii]
ChatGPT: advocaat-belastingkundige
ChatGPT is uiteindelijk zo ‘slim’ als de dataset die het ter beschikking heeft en de selecties/keuzes waarop het door mensen is getraind. De Nederlandse juridische dataset waarover ChatGPT nu over beschikt is beperkt en vermoedelijk afkomstig uit (gratis) publieke niet-professionele bronnen. Naast het schrijven van creatieve teksten en gedichten blijkt het huidige ChatGPT geavanceerde in programmeercode te kunnen schrijven en te debuggen.[xiii] De huidige dataset bevat – vermoedelijk vanwege de eigen achtergrond van de OpenAI werknemers en programmeurs – de nodige (gratis, open source) input over programmeertalen. Wat nu als de dataset van ChatGPT zou bestaan uit de inhoud van Legal Intelligence, NLFiscaal, Kluwer Navigator, Fiscale Encyclopedie en Rechtsorde samen met alle uitgaven van NTFR, NDFR, FUTD, WFR, MBB en V-N ? En wat als allerlei (standaard) modellen van vaststellingsovereenkomsten en bezwaar- en beroepschriften, verzoeken om uitstel van betaling, enzovoorts in de dataset worden geplaatst? Vervolgens zou het taalmodel van ChatGPT op gewenste antwoorden getraind kunnen worden door gekwalificeerde juristen en advocaten in plaats van programmeurs. Een dergelijk product zou wel eens de hele fiscaal-juridische sector kunnen veranderen.
Routinematige standaardtaken
Het resultaat zou wel eens kunnen zijn dat routinematige en gestandaardiseerde taken volledig worden vervangen door AI hulpmiddelen zoals ChatGPT. Een standaard pro forma bezwaarschriftgenerator moet tot de mogelijkheden behoren. Het verzamelen van relevante jurisprudentie en tekst en commentaar zou eenvoudig kunnen worden overgenomen door ChatGPT. Zoekopdrachten die bestaan uit complexe operators zullen verleden tijd zijn, ChatGPT kan goed overweg met vragen in mensentaal. Voor de advocatuur zal dit een aanzienlijke tijd- en kostenbesparing opleveren. Tegelijkertijd zal er een deel van de vraag en daarmee de commerciële markt weg kunnen vallen als rechtszoekenden zelf met ChatGPT antwoorden op juridische vragen kunnen krijgen. Het is echter de vraag of deze zelfredzame groep bij complexe vragen niet alsnog de stap naar een advocaat zal zetten. Ook nu zien we immers al dat cliënten voor het raadplegen van een advocaat zelf informatie inwinnen op internet.
Complexere taken als procesadvisering, het schrijven van inhoudelijke bezwaar- en beroepsgronden, het formuleren van onderzoekswensen in een strafzaak en het bedenken van spitsvondige fiscale cassatiemiddelen zal vermoedelijk mensenwerk blijven. De Nederlandse wet zit vol met open normen als ‘redelijkheid en billijkheid’ die worden ingevuld door de unieke feiten en omstandigheden van een specifieke casus. [xiv] In tegenstelling tot de algemene (civiele) praktijk en het notariaat is er in de nichemarkt van de fiscale (straf)advocatuur weinig gestandaardiseerd werk. Er zijn onder cliënten vrijwel geen repeat-players en elke zaak/probleem is eenmalig en uniek. Het gebruik van gestandaardiseerde modellen is mede om die reden niet gebruikelijk in de fiscale advocatuur. [xv]
Trusted advisor
Daarnaast zijn er de soft skills die de fiscale (straf)advocatuur zo uniek maken: het menselijke aspect en het zijn van ‘trusted advisor’. Het fiscale straf- en boeterecht is bij uitstek mensenwerk met veel emotie. De persoonlijke belangen zijn groot en de wet biedt veel ruimte voor interpretatie, creativiteit en onderhandeling. Vaak kan een probleem ook buiten de rechtszaal tot een goed einde worden gebracht. Gedragsregel 5 schrijft niet voor niets voor dat een advocaat voor ogen dient te houden dat een regeling in der minne veelal de voorkeur verdient boven een proces. Als een cliënt van alle kanten onder voor ligt van het overheidsapparaat ben je naast advocaat ook een klankbord, een maatschappelijk werker, een luisterend oor en een amateurpsycholoog. In de nabije toekomst zal ChatGPT en AI dat menselijke aspect nog niet kunnen vervangen.
Conclusie
Alan Turing zou van zijn stoel vallen als hij nu zou kunnen zien op welk niveau ChatGPT menselijke teksten kan genereren en imiteren. [xvi] Het blijft echter (vooralsnog) bij het verwerken van datasets waarop ChatGPT is getraind. Het perfect nabootsen van intelligent menselijk gedrag hoeft niet te betekenen dat de nabootser zelf intelligent is. Er komt bij ChatGPT geen werkelijk begrip aan te pas. Niettemin kunnen AI tools als ChatGPT in de toekomst een meerwaarde gaan leveren voor de fiscale (straf)advocatuur als het gaat om gestandaardiseerde (zoek)taken, zoals het verzamelen en verwerken van relevante literatuur en jurisprudentie. Een enkele vraag zal voldoende zijn om de informatie samen te stellen. Ook is er een rol weggelegd voor het produceren van gestandaardiseerde brieven en processtukken, al worden deze binnen de niche van de fiscale advocatuur nauwelijks gebruikt. Al met al zijn AI tools als ChatGPT geen bedreiging maar een kans.
[i] https://openai.com/blog/chatgpt/
[ii] https://nos.nl/artikel/2460020-chatgpt-glipt-langs-docenten-ik-gebruik-het-om-snel-huiswerk-te-maken
[iii] https://siliconangle.com/2022/12/22/reports-say-google-panicking-threat-posed-openais-chatbot/
[iv] https://blog.google/technology/ai/bard-google-ai-search-updates/
[vi] https://twitter.com/pimmolenaar/status/1598282340815380480
[vii] https://handhavingsrecht.nl/thomas-spreekt-op-symposium-abrvs-cbb-crvb-10-jaar-conclusies-in-het-bestuursrecht/
[viii] https://www.advocatie.nl/opinie-en-blogs/chatgpt-wat-kan-dat-betekenen-voor-juridische-zoekmachines/
[ix] https://www.intellectueeleigendom.nl/auteursrecht-chatgpt/
[x] https://androidworld.nl/nieuws/chatgpt-taalbot-bedreigt-sommige-bing-gebruikers
[xi] https://edition.cnn.com/2023/01/26/tech/chatgpt-passes-exams/index.html
[xii] https://www.digitaltrends.com/computing/chatgpt-bing-hands-on/
[xiii] https://www.zdnet.com/article/chatgpt-can-write-code-now-researchers-say-its-good-at-fixing-bugs-too/
[xiv] Denk alleen al aan de invulling van het open begrip ‘belang’ ex art. 10a lid 4 Wet VPB 1969
[xv] Ook wordt er van oudsher binnen de beroepsgroep neergekeken op standaardmodellen en teksten. Het mantra “als je gebruik gaat maken van modellen denk je zelf niet meer na” staat in het geheugen van menig fiscaal advocaat gegrift.
Geef een reactie