De staatsagent die toeziet op de manier waarop KLM is omgegaan met de coronasteun velt een hard oordeel over de accountants van de luchtvaartmaatschappij. PwC en KPMG zouden in het jaarverslag 2022 onvoldoende aandacht hebben besteed aan de risico’s die KLM neemt door niet aan de overheidsvoorwaarden voor de financiële injectie te voldoen.
In zijn vijfde rapport Jeroen Kremers dat KLM de afgelopen maanden opnieuw de afspraken met het kabinet heeft geschonden over coronasteun. De luchtvaartmaatschappij heeft onvoldoende bezuinigd om financieel gezond uit de pandemie te komen. Kremers houdt namens het kabinet toezicht op de voorwaarden aan 6,75 miljard die KLM van de overheid ontving om in 2020 een faillissement af te wenden.
Voorwaarden
Het kabinet stelde allerlei eisen aan het steunpakket. Zo moest KLM minstens 15 procent besparen op ‘beheersbare kosten’ om zijn concurrentiepositie te verbeteren. Het mocht geen dividend en bonussen uitkeren en moest zijn impact op de leefomgeving (geluidsoverlast, uitstoot) verkleinen. In eerdere rapportages was oud topambtenaar Kremers al kritisch over de mate waarin KLM aan de voorwaarden voldeed. In zijn vijfde en laatste rapport (KLM heeft de steun vorige maand opgezegd waarmee de meeste voorwaarden vervallen) kapittelt hij niet alleen de luchtvaartmaatschappij, maar ook de twee accountantskantoren die onlangs hun goedkeuring gaven aan het jaarverslag en de jaarrekening over 2022.
Mogelijk illegaal
Aan het schenden van de overheidsvoorwaarden kleven volgens Kremers grote risico’s. Zo lopen er procedures van budgetmaatschappij Ryanair bij het Europees Hof. Vorige week oordeelde dit Hof dat de coronasteun van de Italiaanse overheid aan Alitalia illegaal was. Blijkt dat KLM de voorwaarden niet heeft nageleefd, dan zou volgens Kremers ook de steun aan KLM als illegaal kunnen worden bestempeld. Hij verwijt PwC en KPMG dat ze hier in het jaarverslag van KLM onvoldoende voor waarschuwen. Hij noemt KLM’s jaarverslag over 2022 in dit verband ‘misleidend’: het ‘verbloemt en verdraait’ de feiten over de naleving van de voorwaarden. Van de accountants vindt hij het onjuist, onvolledig en onbegrijpelijk dat zij niet wijzen op de risico’s van schending van afspraken.
Nieuwe accountant
In hun controleverklaring 2021 namen de accountants (toen waren dat nog KPMG en Deloitte) nog op dat de staatsagent niet-naleving van de voorwaarde ten aanzien van beëindiging van facilitering van mogelijke belastingontwijking door werknemers had geconstateerd, hetgeen derhalve een risico betekende voor going concern. Aan de niet-naleving van deze voorwaarde is sindsdien geen einde gemaakt, constateert Kremers. Waarom dat voor boekjaar 2022 geen risico meer is voor going concern wordt door de huidige accountants PwC (die in de plaats is gekomen van Deloitte) en KPMG niet gemotiveerd. Die schrijven in het jaarverslag alleen dat zij de voorwaarden voor de coronasteun hebben getoetst. Zij lichten echter niet toe over welke informatie zij beschikten om te concluderen dat er inzake het steunpakket van het ministerie van Financiën en de afgesproken voorwaarden geen opmerkingen zijn vanuit de optiek van going concern, aldus Kremers.
Op 30 mei 2022 noemde de minister van Financiën non-compliance met de voorwaarden van het steunpakket onacceptabel. Zij kondigde in de Tweede Kamer daarom aan te zullen onderzoeken hoe de Staat op de een of andere manier een stok achter de deur kon houden. De Tweede Kamer nam een motie van die strekking aan. Kremers: ‘Het is van tweeën één: ofwel de accountants beschikten over informatie op basis waarvan zij tot de conclusie kwamen dat er voor going concern geen risico’s zijn, ofwel die informatie was er niet. In het eerste geval dienen zij die informatie te vermelden, in het tweede geval is hun conclusie onjuist. Over het niet-naleven van de voorwaarden van het steunpakket van het ministerie van Financiën – zoals kenbaar uit de openbaar gemaakte rapportages van de staatsagent – staat geen vermelding in de controleverklaring over het boekjaar 2022 (…) Het niet vermelden van de niet-naleving van de vereisten van het steunpakket in zowel de overige informatie opgesteld door KLM als in de controleverklaring van de accountants, is zowel onvolledig als onjuist.’
‘Onbegrijpelijk’
Naar de voorwaarden van het steunpakket van het ministerie van Financiën hebben de accountants slechts gekeken vanuit het oogpunt van going concern, aldus Kremers. Waarom naar het steunpakket niet ook is gekeken vanuit de optiek van de (evident significante) maatschappelijke relevantie wordt niet toegelicht en vindt de staatsagent, gegeven de omvang daarvan en het niet naleven van de met de Staat overeengekomen voorwaarden, ‘onbegrijpelijk’. ‘Van de accountant als vertrouwenspersoon van het maatschappelijk verkeer mag worden verwacht dat deze signaleert en rapporteert indien de toelichting op de jaarrekening en/of het jaarverslag meerdere gebreken bevat als het gaat om het naleven van de afspraken gemaakt bij verkrijging van grootschalige overheidssteun.’
Toch winstdeling
Kremers stelt vast dat ten aanzien van de kostenbesparing de beheersbare kosten in 2023 met € 250 miljoen tekortschieten bij de voorwaarde van het steunpakket. Daarna loopt dit gat op tot € 475 miljoen structureel vanaf 2025. Bij de arbeidsvoorwaardelijke bijdrage concludeert de staatsagent in zijn rapportage dat de arbeidsvoorwaardelijke bijdrage van piloten en hoger betaald cabine- en grondmedewerkers in 2022 ver achterblijven bij de verplichtingen die door KLM zijn aangegaan. Eind vorig jaar heeft KLM zijn voornemen bekendgemaakt om over te gaan tot een winstdeling over 2022. Dit is volgens de staatsagent strijdig met de steunvoorwaarden, omdat in 2022 de steunvoorwaarden nog van toepassing waren.
Donderdag debat
Donderdag 1 juni debatteerde de Tweede Kamer over het rapport van Kremers. Minister Kaag zei dat het kabinet onderzoekt of het juridische stappen gaat ondernemen tegen KLM. Er wordt op dit moment extern juridisch advies ingewonnen en ook de landsadvocaat zal zich over de kwestie buigen. Kaag verwacht nog voor de start van het zomerreces, op 7 juli, de Kamer duidelijkheid te kunnen geven of en welke juridische stappen Den Haag onderneemt. Zij sprak van ‘het schenden van steunvoorwaarden’, onder meer door het uitkeren van een winstdeling aan het personeel in 2022 en het onvoldoende vaart maken met kostenbesparingen in 2023 en de komende jaren.
KLM stelt die rapportage ‘met verbazing’ te hebben gelezen. De luchtvaartmaatschappij noemt die ‘een mengeling van meningen en feiten’. Ook de meeste vakbonden verwerpen Kremers’ kritiek op KLM en zien in zijn rapporten een ‘kruistocht’ tegen de luchtvaartmaatschappij.
Geef een reactie