
De rechtmatigheid van de overheidsuitgaven staat onder druk. In 2021 was een zorgwekkend hoog percentage verplichtingen niet rechtmatig. De problemen spelen op meer ministeries dan ooit. Dit bleek woensdag tijdens de jaarlijkse Verantwoordingsdag in de Tweede Kamer.
Met een ongemakkelijk gevoel heeft Arno Visser, president van de Algemene Rekenkamer, woensdag een goedkeurende verklaring gegeven aan het financieel jaarverslag van de overheid. ‘We keuren zaken op papier goed, wat in werkelijkheid niet goed gaat’, zei Visser in de Tweede Kamer. Er is onvoldoende politieke aandacht voor uitvoering van beleid. ‘Burgers komen daardoor klem tussen beleid en balie.’
5 procent
De rechtmatigheid van 15,5 miljard euro aan verplichtingen (beloofde uitgaven) die de Rijksoverheid in 2021 aanging, is niet met zekerheid vast te stellen. Bij deze verplichtingen is het onzeker of aan de geldende regels is voldaan. De Rekenkamer luidt de bel als meer dan 1% van de uitgaven of de verplichtingen onrechtmatig was. Over 2019 gebeurde dat voor het eerst sinds lange tijd. Over 2020 werd het probleem groter, vooral door de corona-uitgaven. Bij het oordeel over 2021, is het percentage onrechtmatigheid verder toegenomen. Bij de verplichtingen (toezeggingen voor uitgaven in latere jaren) gaat het om bijna 5% waar zaken niet op orde zijn, historisch erg hoog. Niet alleen is het percentage hoger, het probleem zit bij steeds meer ministeries. Afgelopen jaar was het bij tien van de dertien departementale hoofdstukken in het jaarverslag mis; een jaar eerder was dat nog bij zes.
Defensie
Defensie is een van de ministeries waar de problemen volgens de Rekenkamer het grootst zijn. Er zijn fouten gemaakt bij aanbestedingen ter waarde van 1,4 miljard euro. Bovendien is de Tweede Kamer niet altijd snel genoeg ingelicht over beleidswijzigingen die bij elkaar meer dan 1 miljard hebben gekost. Daarnaast moet het ministerie voorzichtig zijn met het uitgeven van al het extra geld dat het nu tot zijn beschikking heeft gekregen.
VWS
Ook over het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) kraakt de Algemene Rekenkamer harde noten. In 2021 spendeerde VWS 33 miljard euro; bijna een verdubbeling van de 18 miljard euro die het ministerie voor de coronacrisis uitgaf. Van die 33 miljard hield 8,2 miljard euro direct verband met de coronacrisis. Het ging daarbij onder meer om de aankoop van vaccins en testcapaciteit. VWS gaf die 8,2 miljard ‘niet altijd volgens de regels’ uit, stelt de Algemene Rekenkamer. Vooral bij inkopen maakte het ministerie fouten. ‘Soms zijn inkopen gedaan zonder meer leveranciers te raadplegen zonder dat de noodzaak daartoe goed was onderbouwd.’ Soms ook waren de dossiers niet compleet ‘waardoor niet kan worden vastgesteld of verplichtingen volgens de regels zijn aangegaan’.
OCW
In de Tweede Kamer ging ook het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen over de knie. De investering van 8,5 miljard in het Nationaal Programma Onderwijs dat het kabinet vorig jaar aankondigde, de grootste eenmalige investering in onderwijs ooit, is niet voorzien van duidelijke doelen. Bovendien ontstond onduidelijkheid door communicatie van de voormalige minister, is het geld niet goed verdeeld en kan het niet effectief worden uitgegeven door het lerarentekort. Tot slot is er te weinig toezicht op misbruik. De Rekenkamer is al met al vernietigend over de uitvoering van het Nationaal Programma Onderwijs.
Justitie
Bij het ministerie van Justitie is het beheer van het geld dat de overheid afpakt van criminelen, nog altijd niet helemaal op orde. Verder heeft het ministerie van Justitie en Veiligheid (JenV) de zogenoemde prestatieverklaringen nog niet goed geregeld. Dat blijkt uit jaarlijks onderzoek van de Algemene Rekenkamer. In de zogenoemde afpakketen is de werkwijze nog niet goed. Daar wordt wel aan gewerkt. Ook lopen de processen bij de verschillende partijen in die keten nog niet goed genoeg. Volgens de Rekenkamer zijn er maatregelen genomen om dat te verbeteren, maar kan het nog jaren duren voordat alles op orde is. Het ministerie heeft over het algemeen stappen in de goede richting gezet, stelt de Rekenkamer. Alle problemen snel wegwerken is niet eenvoudig, zo geeft de Rekenkamer toe, omdat het een groot en ingewikkeld ministerie is. Van de 15 miljard euro die het ministerie te besteden heeft gaat 60 procent naar organisaties zoals politie en justitie.
Algoritmes
De Algemene Rekenkamer constateert dat diverse algoritmes van de overheid niet aan de basiseisen voldoen. In totaal onderzocht het controle-instituut negen uitvoeringsorganisaties. Zes van de negen scoorden ondermaats door onder meer vooringenomenheid, datalekken of ongeautoriseerde toegang. De politie kwam het slechtst uit het onderzoek. Op alle toetsingspunten scoorde zij onvoldoende. Zo maakte de politie gebruik van historische data van bijvoorbeeld wijken om met een kansberekening de te verwachten criminaliteit aldaar te bepalen. ‘Doordat in het verleden bepaalde wijken intensiever zijn gecontroleerd, is de kans groot dat in de voorspellingen onwenselijke systematische afwijkingen ontstaan’, meldt de Rekenkamer in zijn rapport. De overheidsorganisaties die goed scoorden waren het Centraal Bureau Rijvaardigheidsbewijzen, het Centraal Justitieel Incasso Bureau en het Inlichtingenbureau, dat de uitwisseling van (persoons)gegevens tussen gemeenten en overheidsinstanties faciliteert.
Groningen
De Rekenkamer noemt de uitvoering van de schadeafhandeling in Groningen veel te duur. Bovenop iedere euro die vorig jaar werd uitgegeven aan compensatie van schade door de jarenlange gaswinning in Groningen, kwam 74 cent aan uitvoeringskosten. Dat is veel te veel, vindt de Algemene Rekenkamer. De 56 cent per uitgekeerde euro van een jaar eerder vonden de controleurs van het kabinetsbeleid al ‘disproportioneel’, maar dat bedrag is dus verder opgelopen. De Rekenkamer vindt niet alleen de oplopende kosten een probleem, maar ook het tempo van de uitvoering. De meeste getroffen Groningers wachten nog altijd op versterking van hun woning, of zelfs nog op de beoordeling of versterking noodzakelijk is. Eind vorig jaar was van 13 procent van de getroffen gebouwen vastgesteld dat ze veilig zijn. Een jaar eerder was dat 7 procent. De versterkingsoperatie moet in 2028 zijn afgerond. Daarvoor is volgens de Rekenkamer ‘een aanzienlijke versnelling’ nodig.
Geef een reactie