Een klokkenluider bij de Omgevingsdienst IJsselland werd ontslagen en weggezet als een querulant die spoken zag en overal misstanden meende te ontwaren. Maar het Huis voor Klokkenluiders komt na 18 maanden onderzoek met een snoeihard rapport over de Omgevingsdienst. De klokkenluider krijgt volledig gelijk maar staat vooralsnog met lege handen.
De zaak van de Omgevingsdienst IJsselland uit Zwolle, een gezamenlijk bedrijf voor milieutoezicht en -handhaving van elf gemeenten en de provincie Overijssel, komt aan het rollen als een juridisch medewerker zich in juli 2022 namens een aantal medewerkers beklaagd over de misstanden bij de inhuur van personeel en aanbestedingsprocedures. De man meldde zich eerst bij het Huis voor Klokkenluiders en deed later aangifte bij het Openbaar Ministerie tegen een teammanager van de omgevingsdienst. Die zou zichzelf hebben verrijkt en er zou sprake zijn van onwenselijke belangenverstrengeling.
Uitstekende beoordeling
De klokkenluider werkte sinds januari 2021 bij de dienst. Aan het eind van dat jaar kreeg hij een uitstekende beoordeling. Maar nadat een krant lucht had gekregen van de melding bij het Huis voor Klokkenluiders werd de jurist op het matje geroepen door zijn directeur en per direct geschorst. Dat gebeurde op basis van het vermoeden dat de juridisch medewerker de klokkenluider was, want diens naam was op dat moment nog niet bekend. Door een blunder van het Openbaar Ministerie kreeg de directeur in december 2022 zekerheid: het OM had per abuis de naam van de juridisch medewerker gelekt naar de Omgevingsdienst. De directie zette meteen een ontslagprocedure in werking.
Ziet spoken
Voor de dienst is de jurist geen klokkenluider maar een vervelende medewerker die spoken ziet. Advocaat Wilco Nieuwenhuis zegt tijdens de kantonzitting om het ontslag te formaliseren: ‘Het zijn pure verzinsels van een man die zich van alles in het hoofd heeft gehaald en het woord misstand te pas en te onpas roept. Daarmee heeft hij niet de zorgvuldigheid betracht die van een klokkenluider mag worden verwacht en verdient hij ook niet de bescherming als klokkenluider.’ De kantonrechter staat de Omgevingsdienst toe de medewerker te ontslaan wegens een ‘ernstig verstoorde arbeidsverhouding’.
Nu, na achttien maanden onderzoek, komt het Huis voor Klokkenluiders met zijn bevindingen over de Omgevingsdienst IJsselland naar buiten. En die liegen er niet om. Belangenverstrengeling. Zelfverrijking. Gesjoemel met regels. Het overtreden van wettelijke voorschriften. ‘Integriteit, werken volgens regels, is geen luxe die soms wel en soms niet van pas komt,’ staat te lezen in het rapport. Het Huis constateert meerdere misstanden en die wegen volgens de onderzoekers extra zwaar omdat een omgevingsdienst een openbare organisatie is, die zelf toezichthoudende en handhavende taken heeft.
Patroon
Volgens het Huis is er een patroon van onzorgvuldige omgang met wet- en regelgeving en interne regels. De omgevingsdienst hield zich in meerdere gevallen niet aan de Aanbestedingswet en het eigen inkoop- en aanbestedingsbeleid. Ook lapte de Omgevingsdienst bij de inhuur van medewerkers haar eigen integriteitsvoorschriften aan zijn laars. De vereiste ondertekende integriteitsverklaringen ontbraken en bij het hoofd bedrijfsbureau en de concerncontroller was sprake van belangenverstrengeling, die zij ten onrechte niet meldden aan de Omgevingsdienst.
De omgevingsdienst huurde eerst – op interim basis – dat hoofd bedrijfsbureau en die concerncontroller in. Zij trokken vervolgens meer mensen van buiten aan. Daar hadden zij volgens de onderzoekers financieel baat bij, via een verborgen verdienmodel. Ze putten namelijk voor het werven van externe medewerkers uit hun eigen netwerkorganisatie van achttien zzp’ers. Die mensen moeten maandelijks een deel van hun omzet betalen aan de eigenaren van de organisatie, onder wie de twee genoemde managers (het hoofd bedrijfsbureau en de concerncontroller). Die hebben bovendien eerst de tariefonderhandelingen gedaan. Volgens de huisregels van hun netwerkorganisatie is daarbij het doel een zo hoog mogelijk tarief te realiseren.
Accountant
Omgevingsdienst IJsselland heeft, zo blijkt uit het onderzoeksrapport, eind 2022 zijn (externe) controlerend accountant gevraagd de al goedkeurende verklaring over de jaarrekening van 2021 opnieuw te bezien, in het licht van de onderzoeksvragen van het Huis. De accountant, Brouwers Accountants en Adviseurs uit Zwolle, berichtte het dagelijks bestuur dat hij als ‘eigen accountant’ op basis van de gedrags- en beroepsregels alleen een oordeel kon geven over de algehele jaarrekening van de Omgevingsdienst. Dit zou neerkomen op bevindingen in de vorm van een herbevestiging bij de eerder door de accountant afgegeven controleverklaring. Het was hem namelijk als vaste controlerend accountant niet toegestaan zich te beperken tot één onderdeel, zoals de inhuur van externen behorend tot de Netwerkorganisatie. Dat zou een forensisch onderzoek inhouden en hij mocht – als controlerend accountant van de Omgevingsdienst – een dergelijk forensisch onderzoek niet uitvoeren, zo begreep de Omgevingsdienst van de accountant.
Met het dagelijks bestuur is dat besproken en het dagelijks bestuur besloot daarop om geen forensisch onderzoek te (laten) starten. In plaats daarvan gaf het dagelijks bestuur de accountant de extra opdracht om op systeemniveau het inkoopbeleid en de feitelijke inkoop en aanbesteding in 2021 kritisch te beschouwen. Zowel bij de initiële controle van de jaarrekening 2021 als bij de herbevestigingsopdracht zijn ook inhuurtrajecten van de Netwerkorganisatie in de steekproef gevallen en door de accountant bekeken. Het onderzoek leidde tot een herbevestiging van de eerder door de accountant afgegeven controleverklaring over de jaarrekening 2021 van de Omgevingsdienst: ‘Wij hebben naar aanleiding van de uitgevoerde werkzaamheden geen indicatie dat de jaarrekening 2021 in ernstige mate tekortschiet’. Het rapport van de accountant aan het dagelijks bestuur bevatte geen bevindingen over de (rechtmatigheid van de) externe inhuur.
AFM
De accountant meldde het dagelijks bestuur dat de Autoriteit Financiële Markten naar aanleiding van berichtgeving in de media contact met de accountant had gezocht en vragen had gesteld. Volgens de accountant kon de AFM zich vervolgens vinden in de door de accountant beschreven werkstappen. De accountant gaf op 4 april 2023 ook een goedkeurende controleverklaring af over de jaarrekening 2022. De jaarrekening en de controleverklaring bevatten geen nadere informatie over de (rechtmatigheid van de) inhuur van externen.
Kapot gemaakt
Klokkenluidersadvocaat Elise Bink zegt namens de ontslagen jurist in dagblad De Gelderlander dat haar cliënt met het rapport gelijk krijgen, maar dat de man veel eerder beschermd had moeten worden en zeker niet ontslagen. ‘Hij is nu alles kwijt. Zijn baan. Veel geld, ook door rechtszaken als gevolg van het ontslag en onderzoek om zich te verweren. Hij heeft veel schade geleden, ook emotioneel. Hij is kapot gemaakt, getraumatiseerd, terwijl hij een klokkenluider is en was. Of het terecht is wat iemand met de beste bedoelingen meldt, is daarbij niet van belang. Daarom verdiende hij bescherming.’ De opstelling van de omgevingsdienst richting de klokkenluiders spreekt volgens Bink boekdelen.
Download hier het rapport van het Huis voor Klokkenluiders.
Geef een reactie