Mensen vinden het moeilijk zich in te leven in hun toekomstige zelf. Pensioen lijkt daarom niet écht over onszelf te gaan, zegt Lisa Brüggen, directeur van pensioendenktank Netspar en hoogleraar financiële dienstverlening aan Universiteit Maastricht. Werkgevers hebben vaak meerdere generaties in huis en kunnen een grotere rol spelen in het activeren van deelnemers. ‘De werkgever moet dan wel ondersteund worden.’
door Jannie Benedictus
Lisa Brüggen (1977) heeft het liever over financieel welzijn dan over pensioen. ‘Voor consumenten gaat het immers om hun leven en het geld dat ervoor nodig is om dat prettig te leiden. Daarbij hangt alles met elkaar samen. Je kunt niet geïsoleerd over pensioen praten, ik houd graag een brede blik.’
Waar komt uw interesse voor pensioen vandaan?
‘Mijn achtergrond is een combinatie van marketing en consumentengedrag. Maar ik miste de maatschappelijke relevantie. In eerste instantie wilde ik iets met gezondheid gaan doen: net als bij pensioen moet je soms in het hier en nu iets doen of laten om er later plezier van te hebben. Een collega zei toen dat pensioen dan ook wel een goed onderwerp was. Daarmee was het zaadje geplant. Mijn eerste pensioenproject vond ik meteen zo boeiend. Het is belangrijk voor iedereen, we hopen allemaal lang te leven en onze dromen waar te maken. Het vakgebied heeft zich snel ontwikkeld; in de afgelopen tien jaar is de deelnemer steeds meer centraal komen staan.’
U bent Duitse en sinds 1997 in Nederland. Is Nederlanders te vaak verteld dat ze het beste stelsel ter wereld hebben? En zijn we daarom zo inactief?
‘Zo simpel is het niet. Ik ben trouwens blij dat ik in Nederland woon, Duitsland staat een stuk lager op die ranglijst. Voor Duitse ambtenaren is het wel royaal geregeld, maar voor werknemers is er niet echt een goed ontwikkelde tweede pijler. Dat betekent gek genoeg niet dat Duitsers zich meer met hun pensioen bezighouden. Vaak wordt gezegd dat het in Nederland zo goed geregeld was dat mensen zelf niets hoefden te doen of dat ze toch niks te kiezen hadden. Maar het is ook in landen waar het slecht geregeld is een uitdaging, zelfs wanneer jongere mensen zien dat er onder ouderen armoede heerst.’
Waar komt het dan wel door?
‘De grote tijdsafstand is de meest belangrijke factor. Het is ergens in de verre toekomst en het lijkt alsof je toekomstige zelf een ander persoon is dan jijzelf. Waarom zou je voor die persoon geld opzijzetten? Mensen informeren zich vaak pas als het dichtbij komt en dan is het moeilijk of duur om in de resterende tijd de gaten te dichten. Een tweede factor is dat ze het heel groot maken, het wordt gezien als complex, iets wat je morgen gaat uitzoeken en niet vandaag. Want je wilt het heel goed doen. Het gevaar is dat je helemaal niets doet.’
Maakt de nieuwe pensioenwet het beter?
‘Ik aarzel. Het oude stelsel was moeilijk uit te leggen, zegt men vaak. Ik denk niet dat we de illusie moeten hebben dat mensen het nu wel gaan snappen. Het was moeilijk en het blijft moeilijk en de transitie met het invaren is al helemaal moeilijk. De communicatie heeft enorme uitdagingen. Ik heb bijvoorbeeld een onderzoek gedaan waarin we het pensioenstelsel heel eenvoudig hebben proberen uit te leggen. Een korte begrijpelijke tekst. Die hebben we voorgelegd aan een online panel. Een deel las de informatie precies zoals wij het bedoeld hadden. Maar er waren ook twee groepen die het anders lazen. De ene groep was heel boos over de wijzigingen en de tweede groep heel wantrouwend. Door die bril lazen ze de tekst. En dan kun je zeggen wat je wilt, het komt niet binnen. Die mensen denken: ze komen ons vast iets afpakken.’
Kunnen die boosheid en dat wantrouwen verdwijnen?
‘Veel zal afhangen van hoe de pensioenfondsen er op het moment van overstappen voorstaan. Als ze er goed voorstaan en er wordt goed gecompenseerd enzovoort, dan zullen de meeste bezwaren wel verdwijnen. Maar we kennen de omstandigheden niet.’
Wat kan de werkgever doen?
‘De werkgever speelt een ontzettend belangrijke rol op pensioenvlak, maar beseft dat niet altijd. Het is de meest royale secundaire arbeidsvoorwaarde die je werknemers biedt. Ik had eens een arbeidsvoorwaardengesprek met een promovendus. Het ging vooral over vakantiedagen en het fietsplan totdat ik zei: je bouwt ook nog pensioen op. En toen zei de HR-functionaris die erbij zat: ach dat is voor jou nog niet zo belangrijk en tegen die tijd zal er vast niks over zijn. Ik zat met mijn oren te klapperen. Zo demotiverend en zonder kennis van zaken! Je pensioen kan niet weg zijn. Het kan minder zijn dan verwacht, maar niet helemaal weg. Je zou er aan het begin van een dienstverband veel meer mee kunnen doen.’
Ziet u goede initiatieven?
‘Ik zit ieder jaar in de jury voor de PensioenWegwijzer van Wijzer in Geldzaken. We belonen initiatieven die werknemers enthousiasmeren voor hun pensioen. En daar zie je hele mooie voorbeelden. Bijvoorbeeld een werkgever die collega’s die bijna met pensioen gaan in gesprek brengt met jongere collega’s. Die zeggen dan dingen als: had ik dit maar eerder geweten, of had ik dit maar eerder geregeld. De afgelopen editie heeft Nationale Nederlanden (NN) gewonnen omdat ze werkgevers een heel centrale rol geven. Ze zorgen er door middel van dashboards voor dat de werkgever inzicht heeft in het gedrag van werknemers.’
In het dashboard van NN kan een werkgever bijvoorbeeld zien welke beleggingsrisicoprofielen vaak voorkomen in bepaalde leeftijdsgroepen. Wanneer er veel jongere werknemers in het standaardprofiel zitten, dan maken ze waarschijnlijk geen beleggingskeuze. Met zo’n inzicht kan een werkgever zijn werknemers activeren om hun risicoprofiel te bepalen en een voorlichtings- of activatiecampagne starten.
Werkgevers moeten meer ondersteund worden?
‘De juiste kennis ontbreekt vaak, denk alleen aan de HR-persoon die ik zonet noemde. Je zou als pensioenfonds misschien beter je tijd kunnen steken in het empoweren van de werkgever dan deelnemers informatie sturen waar je ook niet heel veel mee bereikt. In iedere organisatie zou je minstens één pensioenambassadeur moeten hebben die het onderwerp levend houdt.’
Dan de zzp’er, hoe kijkt u daarnaar? Gemiste kans dat er geen pensioenplicht is afgesproken?
‘Daar ligt de grootste zorg. Dit is een grote groeiende groep en we hebben de effecten nog niet in beeld. Deze groep is nog niet met pensioen, we weten nog niet hoe het zal uitpakken met hun welvaart en welzijn. Wel weten we dat uitstelgedrag ertoe leidt dat zzp-huishoudens vaker geen toereikend pensioen opbouwen dan werknemer-huishoudens. We moeten ze beter helpen maar we moeten het ook niet helemaal dichttimmeren. Samen met Marike Knoef heb ik een voorstel gedaan voor een opt-out regeling in plaats van de opt-in die het nu feitelijk is. Dus automatische deelname waar je van kunt afzien.’
Maar dat voorstel heeft het niet gehaald.
‘Nee. Dus richten we ons vooral op interventies die de zzp’er stimuleren om geld opzij te zetten. Die kunnen helpen maar je kunt je afvragen of je niet iets fundamentelers moet doen. Ik woonde een indrukwekkende presentatie bij van econoom en gedragskundige George Loewenstein. Al die interventies, zegt hij, zijn ook een manier om weg te kijken van de structurele verandering die je eigenlijk moet doorvoeren en die een veel groter effect kan hebben. Vergelijk het met een samenleving die steeds ongezonder wordt. Stimuleer je gezonde keuzes of voer je een suikertaks in? Ga je zzp’ers kleine duwtjes geven of voer je gewoon een opt-out systeem in?’
En als we dat vertalen naar de werknemer in loondienst? Van wie we verantwoordelijk gedrag verwachten.
‘Ook daar moet je je steeds afvragen: wat los je op met communicatie en wat los je op met beleid. Sommige pensioenregelingen zijn bijvoorbeeld heel sober. Dan kun je gedragsinterventies doen om te zorgen dat mensen daarachter komen en zelf gaan bijsparen, maar je kunt ook minimumeisen aan de regeling stellen.’
Deze bijdrage is eerder gepubliceerd op Pensioen Vanmorgen. Met Pensioen Vanmorgen onderbouw je jouw pensioenkennis. Je volgt relevante ontwikkelingen en krijgt nieuwe inzichten door zowel korte als beschouwelijke artikelen. Abonneer je op Pensioen Vanmorgen en ontvang alle ins en outs over pensioenen voor een goed onderbouwd pensioenadvies.
Geef een reactie