De certificering van aandelen heeft veelal als doel zeggenschap en winstrecht te splitsen. Meestal wordt dit geregeld door een stichting administratiekantoor (STAK) op te richten. Een STAK functioneert hiermee ‘tussen’ de onderneming en de aandeelhouders.
Rondom de verslaggeving van certificaten van aandelen komt een aantal vragen op. Bijvoorbeeld of een STAK die de aandelen houdt en certificaten hiervan uitgeeft, zelfstandig een jaarrekening moet opmaken. Belangrijk is ook de vraag hoe een STAK zich verhoudt tot de groep. Kan een STAK bijvoorbeeld een groepshoofd zijn? En zo ja, in welke situaties? En maakt een STAK onderdeel uit van de consolidatiekring? Of dezelfde vraag, met een andere doelstelling: kan door een STAK in te voegen consolidatie worden voorkomen? Deze vragen over de gevolgen van de verslaggeving bij certificering van aandelen staan centraal in dit artikel.
Eigendom aandelen
De verslaggevingsvereisten van Titel 9 Boek 2 BW zijn niet van toepassing op een STAK. Vaak is er wel een wens of statutaire verplichting dat een STAK een jaarrekening opstelt. De Raad voor de Jaarverslaggeving heeft in RJ 640 – de Richtlijn voor organisaties-zonder-winststreven – in paragraaf 5 enkele specifieke richtlijnen opgenomen voor de jaarrekening van een STAK. Hoewel een STAK wel de aandelen van de onderliggende onderneming houdt, verwerkt de STAK de aandelen in het algemeen niet als activa in de jaarrekening. Ook neemt de STAK geen verplichting op voor de uitgegeven certificaten. ‘In het algemeen’, omdat het niet gebruikelijk is dat de STAK zelf economische voordelen heeft uit het houden van aandelen of het uitgeven van certificaten. Een STAK heeft alleen het juridische eigendom en niet het economische eigendom van de aandelen en heeft ook nooit zelfstandig verplichtingen jegens de certificaathouders, alleen tot het (verplicht) doorbetalen van ontvangsten op aandelen. Wordt er dan helemaal niets opgenomen en vermeld in de jaarrekening van de STAK over de gehouden aandelen en de uitgegeven certificaten? Jawel, het is gebruikelijk deze als pro memorie (p.m.) in de balans te verantwoorden. Ondanks dat de STAK wel gelden ontvangt en uitkeringen doet, dient de STAK deze ontvangsten en uitkeringen niet te verwerken als baten en lasten als de aandelen en certificaten niet in de balans zijn verwerkt. De STAK geniet immers zelf niet de economische voordelen van de ontvangsten op de aandelen. De STAK heeft een agentfunctie voor de ontvangsten en uitgaven die via de STAK lopen. RJ 270 bepaalt dat bedragen die voor derden worden ontvangen, niet als opbrengsten mogen worden verwerkt. Als het doorbetalen van dividenden echter ter discretie van het bestuur van de STAK is, kan de STAK zelf beschikken over deze middelen en er economische voordelen uit behalen. In deze (in de praktijk uitzonderlijke) situatie dient de STAK de ontvangsten van dividenden ook als baten te verantwoorden.
Jaarrekening stak
Staat er dan niets in de jaarrekening van een STAK? Jawel. Een STAK zal over het algemeen wel kosten maken voor het voeren van de administratie. Ook heeft een STAK een bestuur, waaraan enige kosten zullen zijn verbonden. Deze STAK-eigen kosten komen dan ook in de jaarrekening van de STAK voor. Over het algemeen vergoedt de onderneming waarvan de aandelen zijn gecertificeerd de kosten die de STAK maakt. Deze ontvangen vergoeding wordt als bate verantwoord in de jaarrekening van de STAK. Omdat de ontvangen vergoeding veelal gelijk is aan de gemaakte kosten, heeft de STAK, behalve een mogelijk beperkt stichtingskapitaal, geen resultaat en hierdoor ook geen overige reserves.
In de jaarrekening van de STAK dient het volgende te worden toegelicht:
- het aantal en het relatieve belang van de in beheer gehouden aandelen van de relevante rechtspersoon;
- de rechten die samenhangen met deze aandelen;
- het aantal en het relatieve belang van de uitgegeven certificaten;
- de voorwaarden van certificering en de mogelijkheid tot royering;
- de ontvangsten op aandelen en de uitkeringen op certificaten.
Een voorbeeld van een jaarrekening van een STAK, waaruit de uitwerking blijkt van wat hiervoor is besproken, is de jaarrekening van Stichting Administratiekantoor Continuïteit ABN AMRO (STAK AAB). Deze STAK maakt onderdeel uit van de beschermingsconstructie ter behoud van de zelfstandigheid, continuïteit en identiteit van ABN AMRO.
Beoordeling consolidatiekring
In algemene zin geldt voor de STAK hetzelfde uitgangspunt als voor andere entiteiten dat ‘op basis van het geheel van feiten en omstandigheden’ moet worden beoordeeld of de STAK kwalificeert als groepshoofd of niet. Hierbij worden de volgende drie criteria in samenhang beoordeeld: economische eenheid, organisatorische verbondenheid en centrale leiding. Centrale leiding wordt bijvoorbeeld (nog altijd) uitgeoefend als de oorspronkelijk aandeelhouder, en nu certificaathouder, ook het (enige) bestuur- (slid) van de STAK vormt. Winstrechten en zeggenschap komen dan samen in één persoon of rechtspersoon. De STAK valt dan onder de ‘andere rechtspersonen waarop hij overheersende zeggenschap kan uitoefenen’, zoals de wet dit omschrijft, en behoort daardoor tot de consolidatiekring. In de literatuur worden deze andere rechtspersonen ook wel special purpose entities genoemd. Een beoordeling van de zeggenschap in de onderneming en de STAK is dus belangrijk om te bepalen of de STAK wel of geen onderdeel uitmaakt van de consolidatiekring. Naast een beoordeling van de zeggenschap over de STAK en over de gerelateerde ondernemingen, is een beoordeling van de administratievoorwaarden belangrijk. Hierbij gaat het om wat er in de administratievoorwaarden is bepaald over de rechten en plichten van de STAK en van de certificaathouders. Belangrijk hierin is wie de certificaten van aandelen kan omwisselen in aandelen: het royeren van certificaten. Veelal is bij de oprichting van de STAK bepaald dat alleen het bestuur van de STAK kan besluiten de certificaten om te wisselen voor aandelen. In deze situatie is dan sprake van niet-royeerbare certificaten. De zeggenschap over de aandelen ligt dan bij (het bestuur van) de STAK, wat de beoordeling van de consolidatiekring niet wijzigt ten opzichte van het hiervóór besprokene. Anders is de situatie bij royeerbare certificaten. Houders van certificaten kunnen deze dan omwisselen tegen aandelen. De certificaathouders hebben dan ‘potentiële stemrechten’. Als een certificaathouder voldoende certificaten bezit, kan hij hiermee feitelijk overheersende zeggenschap hebben. Hierdoor moet de certificaathouder, als dit een onderneming betreft, de STAK en onderliggende onderneming consolideren.
Stak bij (groeps)entiteiten
Een bijzondere situatie kan ontstaan als een STAK wordt opgericht tussen (groeps)entiteiten. De hiervoor beschreven beoordeling van het bestuur van de STAK en de administratievoorwaarden zagen met name op het aspect van de centrale leiding. De aspecten ‘economische eenheid’ en ‘organisatorische verbondenheid’ kunnen aan de orde zijn als entiteiten ‘boven’ de STAK en entiteiten ‘onder’ de STAK met elkaar zijn verbonden. Bijvoorbeeld als de werkmaatschappij onder de STAK een bedrijfspand huurt van de bovenliggende holding, of als de bovenliggende holding mede garant staat voor een bancaire financiering van de onderliggende werkmaatschappij. De bovenliggende holding kan hierdoor, ondanks de tussenvoeging van de STAK, feitelijk beleidsbepalende invloed hebben. De onderliggende werkmaatschappij is dan de beleidsafhankelijke entiteit. Als tot deze conclusie wordt gekomen, dient de bovenliggende beleidsbepalende entiteit de onderliggende werkmaatschappijen mee te consolideren. Het invoegen van een STAK in een groep leidt er derhalve niet automatisch toe dat de consolidatiekring wordt doorbroken.
Marc-Jan Zwaneveld RA is als senior consultant en trainer verbonden aan V&A accountant-adviseurs en docent en kerngroeplid Financial Accounting bij Nyenrode Business Universiteit.
Deze tekst is een samenvatting van een artikel uit het Tijdschrift Familiebedrijven uit januari 2023. Voor lezers van Accountancy Vanmorgen is het gehele artikel te downloaden via: https://www.tijdschriftfamiliebedrijven.nl/2023/01/12/certificering-van-aandelen-en-de-jaarrekening-van-de-stak/
Deze bijdrage komt uit de eerste editie van het AV-magazine met het thema Lifestyle en carrière. Dit magazine is verschenen in mei 2023. Zie: https://www.accountancyvanmorgen.nl/kennisdoc/av1-2023-lifestyle-en-carriere/
Geef een reactie