Het Haagse formatieproces bekeken door de bril van de theorieën over onderhandelen: wat viel Servaas Vrijburg de afgelopen tijd op? Een nieuwe aflevering.
Als zakelijk mediator is de kern van mijn vak het begeleiden van onderhandelingen. De meeste onderhandelingsprocessen vinden plaats buiten het gezichtsveld van anderen. In alle rust. Vanuit lerend perspectief is dat natuurlijk jammer. Bij het formeren van een nieuw kabinet is dat deels anders. Ik beschouw dit Haagse proces deze periode door de bril van de theorieën over onderhandelen. Daarbij blijf ik ver weg van politieke standpunten. Verder ben ik geen ‘insider’, zodat ik me zal richten op het zichtbare deel van dit proces.
Vorige week presenteerde de – inmiddels vorige – informateur zijn verslag en vond het debat in de Tweede Kamer plaats. Vanuit onderhandelingsperspectief en -theorie vielen mij 5 dingen op in die week. Ik ga daar onderstaand op in.
- Tijd
Van meerdere zijden werd aangedragen dat partijen niets waren opgeschoten, partijen weer af zijn bij nul en/of dat het tot nu toe allemaal zonde van de tijd is geweest.
In eerdere afleveringen gaf ik al aan dat ‘tijd’ een belangrijke factor is in onderhandelingen. Het feit dat partijen er (nog) niet uit zijn wil natuurlijk niet zeggen dat het zonde van de tijd is geweest. Sterker nog, het tegenovergestelde is meestal waar. Onderhandelingsgesprekken die (nog) niet tot een concreet of definitief resultaat hebben geleid, zijn veelal buitengewoon nuttig. Immers, partijen weten mogelijk veel meer wat voor de andere partijen van belang is en wat niet (of minder). Tijd helpt om alle informatie, emoties, wensen, doelen, knelpunten, etc. te structureren en te ordenen in de ‘bovenkamers’ en daarover desgewenst te sparren met diegene die niet aan tafel zitten. Structureren en ordenen is nu eenmaal nodig; men kan anders niet tot weloverwogen besluitvorming komen.
Ik heb menig onderhandeling meegemaakt met een vastlegging van afspraken in 2 of 3 A-4tjes. Voor diegenen die niet aan tafel zitten (publieke tribune) is het altijd lastig om te begrijpen waarom dat nu weken of maanden heeft moeten duren. Ordenen van de gedachten en wennen aan de uitkomst (die nagenoeg altijd afwijkt van de ultieme wens) is dan het antwoord.
Natuurlijk kan eenieder twisten over de vraag of het allemaal niet sneller, beter, efficiënter en/of effectiever had gekund. Ongetwijfeld. Het voegt doorgaans weinig toe. De dingen gaan zoals ze gaan.
En belangrijk om te weten: het tempo wordt altijd bepaald door … de traagste.
Mijn tip voor onderhandelaars: weersta de (tijds)druk van de publieke tribune, die veelal geen goed beeld heeft van hoe het er aan toe gaat aan de onderhandelingstafel. Het is meestal net als met bondscoaches. Daar hebben we er ook heel veel van.
- Opt-in
Opvallend was ook dat de VVD aangaf een ‘stap naar voren’ te willen zetten. Lees: men is desgewenst bereid deel te nemen aan een kabinet in plaats van deze alleen te gedogen. In deel 1 gaf ik al aan dat de VVD vermoedelijk de optie wil hebben om er wel ‘in’ te stappen, maar liever niet om er ‘uit’ te stappen. De stap naar voren heeft wellicht te maken met een wijziging van hun AZO (alternatief zonder dat partijen overeenstemming bereiken). Dat zijn namelijk mogelijk nieuwe verkiezingen. Nu de zwarte piet door PVV, VVD en BBB bij nieuwe verkiezingen mogelijk zal worden doorgespeeld naar de NSC, zo bleek uit het debat (‘zij pakken hun verantwoordelijkheid niet, wij wel’), wilde men die stap nu wel maken. Of dit aanbod + de uitnodiging aan de NSC om dat ook te doen, goed getimed is, zal moeten blijken. Mogelijk heeft de VVD achter de schermen al meer binnengehaald dan bekend is.
Mijn tip voor onderhandelaars: time je stappen. Zet ze in elk geval welbewust (in).
- Achteruit onderhandelen
Uit het verslag van de informateur blijkt dat partijen het eens zijn geworden over de ‘basislijn voor het waarborgen van de grondwet, …’. De dag daarna (zo begrijp ik het tenminste) is NSC gekomen met een aanvulling vanwege ‘het verleden en het verkiezingsprogramma van de PVV’.
Ik zie dat vaker gebeuren. Partijen zijn het (mondeling) eens en dan … wordt er langzaam maar zeker toch wat afgeknabbeld van het bereikte resultaat c.q. een van de partijen doet daar tenminste een poging toe. Achteruit onderhandelen noemen we dat. Bij positionele onderhandelaars (distributief) kan de vlam dan (weer) in de pan slaan. Meer principiële onderhandelaars (integratief) zullen eerder reageren met:
- een tit-for-tat (lees: ‘zo gaan we dat niet doen’)
- ‘negeren’ (niet de persoon, maar de boodschap / het gedrag) en/of
- onmiddellijk uitruilen voor iets anders
Of dat in deze situatie ook zo gegaan is, wordt mij overigens niet helemaal helder.
Mijn tip voor onderhandelaars: las bij achteruit onderhandelen een pauze in alvorens te reageren.
- Johan Remkes
In Buitenhof (11 februari) gaf oud informateur Johan Remkes aan dat men Omtzigt ‘comfort’ moet bieden. Hij schetste in twee zinnen de kern van de theorie van Ury inzake onderhandelen met ‘moeilijke’ mensen. Zie de vorige aflevering. Niet tegen-spreken, maar mee-kijken met de andere zienswijze. In zijn ogen levert dat veel meer op.
Mijn tip voor onderhandelaars: ‘lees’ de ander alvorens een volgende stap te zetten.
- Sfeer
Uit alle berichten komt een beeld naar voren dat het aan de onderhandelingstafel niet altijd even ‘gezellig’ was. Blijkbaar is het partijen niet, of in elk geval onvoldoende, gelukt om sfeer te maken aan tafel. Dit is een belangrijke rol voor de begeleider, maar … hij kan dat zeker niet alleen.
Mijn tip voor onderhandelaars EN begeleiders: bereid je goed voor en maak sfeer!
Voorbereiden op onderhandelingen
Voorbereiden op onderhandelingen gaat over 3 deelgebieden: strategisch, tactisch en operationeel.
Strategisch voorbereiden
Strategisch is al datgene dat je kunt doen voordat partijen aan tafel gaan en de gesprekken beginnen. Dat kan van alles zijn: goed inlezen, de cijfers op orde hebben, argumenten voor en tegen verzamelen, etc. Kortom, weten waar je het over hebt, weten waar je naartoe wilt en waar je uit wilt komen, weten wat je AZO’s zijn en inschatten wat de AZO’s van de andere partijen zijn. En daarnaast belangen, behoeften en zorgen van jezelf scherp hebben en van de ander zo goed mogelijk proberen in te schatten, woorden daaraan kunnen geven, etc.
Voetbalmetafoor: start je met 5-3-2 of 4-4-3, ga je hoog druk zetten of laat je je inzakken of wissel je dat af, etc. Kortom, weten wat je inzet is.
Tactisch voorbereiden
Tactisch houdt in dat je weet wat je kunt doen als het (nog) niet (voldoende) gaat zoals jij wilt. Dat is vaak het geval.
Voetbalmetafoor: het fluitje heeft geklonken, de wedstrijd is begonnen en wat blijkt … de tegenpartij doet niet precies wat jij wilt en ze spelen net iets anders dan gedacht. Sterker nog, ze proberen het jou net zo moeilijk te maken als jij hun. Ze hebben er ook over nagedacht. Hoe ga je daar mee om. Kun je (snel) schakelen. Ben je flexibel, etc. Kortom, wat zijn je opties als het niet loopt zoals je had gedacht. Verander je van systeem, zet je meer druk of juist minder, etc.
Operationeel voorbereiden
Een operationele voorbereiding gaat over alle praktische zaken: waar gaan we vergaderen, hoe lang, hoe laten beginnen we, wat trek ik aan, wat wordt de kamertemperatuur, neem ik iets lekkers mee, wat wordt de tafelschikking, etc. Kortom, hoe maak ik sfeer. Met een goede sfeer ligt integratief onderhandelen veel meer binnen handbereik.
Voetbalmetafoor: heb je je spullen voor elkaar, ben je tijdig aanwezig, ben je goed warmgelopen, heb je extra veters bij je. Kortom, je boeltje voor elkaar hebben.
Ook Ury spreekt van voorbereiden, voorbereiden, voorbereiden.
drs. Servaas M.M. Vrijburg is als zakelijk mediator en partner verbonden aan Fiscount.
Eerdere afleveringen:
Geef een reactie