Er zijn boeken vol geschreven over erfrecht en successieheffingen. Een goede adviseur weet precies hoe dat in elkaar zit. Maar net zo goed geldt: dichter bij een klant kun je niet komen! Als je het vertrouwen niet hebt of krijgt, dan word je nooit zijn of haar adviseur.
Erik Tops is fiscalist en al jarenlang actief in de reguliere fiscale praktijk, aanvankelijk bij de Belastingdienst, daarna bij Deloitte en nu alweer ruim 20 jaar bij adviesorganisatie Fiscount. De afgelopen 6 jaar houdt hij zich – naast met de reguliere fiscale praktijk – voor een belangrijk deel van zijn tijd bezig met erfrecht en estate planning. ‘Echt mijn ding’, zo stelt hij.
Twee pijlers
Het is iets wat hij meerdere malen in het gesprek benadrukt. Enerzijds die stevige fiscale en juridische kennis die noodzakelijk is om klanten goed en betrouwbaar te kunnen adviseren. Die andere pijler is veel persoonlijker. Slaag je er als adviseur in een vertrouwensrelatie op te bouwen met je klant? Met de ondernemer, de man of vrouw, de misschien vermogende particulier die zijn nalatenschap goed wil regelen. Om dat vertrouwen te winnen krijg je doorgaans maar weinig tijd. ‘Misschien maar een minuut. De eerste indruk die je maakt is echt belangrijk. Dichter bij een klant kun je immers niet komen.’
Op tijd beginnen
Hoe moet het vermogen binnen een familie worden verdeeld, nadat de ondernemer is overleden? Dat is afgepeld de grote vraag waar het hier om gaat. De antwoorden zijn niet eenvoudig. Soms hebben ondernemers dit goed geregeld, maar vaak ook niet. Wat moet je dan doen?
‘Soms ben je te laat. Dan is bijvoorbeeld de ondernemer overleden zonder testament. Dan geldt in feite de wettelijke verdeling (het langstlevendenbeding). De erfenis vervalt dan aan de langstlevende partner. Willen nabestaanden dit anders regelen? Dan kan dat, maar dat moet dan wel binnen 3 maanden na het overlijden. Maanden waarin de meeste mensen toch gewoon bezig zijn met rouwen. Het emotioneel verwerken van het verlies.’
Op tijd beginnen is daarom essentieel. ‘Dan weet je als ondernemer dat je zaken geregeld kunt hebben zoals jij dat wilt.’ Om die reden geeft Erik er vaak de voorkeur aan om een eerste gesprek alleen te voeren met de betrokken ondernemer, zonder dat iemand anders daarbij aanwezig is. Zelfs de levenspartner niet. ‘Dan kun je precies vragen naar wat hij/zij wil! Je moet weten hoe binnen een familie de hazen lopen. Hoe de verhoudingen liggen.’
Het echte formeel-juridische begin ligt nog veel eerder. Als mensen getrouwd of geregistreerd zijn is een goed inzicht in het huwelijksvermogensrecht een vast startpunt van het goed regelen van een nalatenschap. En daar hoort dan weer een hele checklist bij:
- Zijn er huwelijkse voorwaarden?
- Zijn er verrekenbedingen, zijn deze duidelijk en worden ze goed bijgehouden? (meestal is dat laatste niet het geval)
- Als er geen huwelijkse voorwaarden zijn, wat voor soort gemeenschap van goederen is er dan ?
- Zijn aanbrengsten, ontvangen schenkingen en erfenissen goed vastgelegd en gevolgd ?
- Enzovoort, enzovoort.
Als dat allemaal goed geregeld, of in elk geval duidelijk, is, wordt het opstellen van een testament een stuk eenvoudiger. Ook de afwikkeling van een nalatenschap, al dan niet met testament, wordt dan minder complex. Vooraf is er dan immers duidelijkheid over de omvang en samenstelling van de nalatenschap.
Wat is een goed testament?
‘Met een goed testament kun je twee kanten op. De eerste keuze is: ik wil als erflater een verdeling precies zoals ik wil en vooral geen discussies tussen mijn erfgenamen! Dan geef je gerichte instructies in je testament. De andere keuze is: ik laat aan jou – op het moment dat ik er niet meer ben – als langstlevende de keuzes die jij wilt maken. Ik weet immers niet hoe straks de situatie is en welke keuzes ik dan zou kunnen maken.’ Hij noemt het een carte blanche keuzetestament. In zo’n geval zitten de nabestaanden ook niet vast aan een driemaandentermijn om eventueel een andere verdeling te maken. Nabestaanden kunnen dan in alle rust hun keuzes maken: zaken toedelen aan de kinderen, rente-afspraken, een legaat al dan niet aanvaarden, waarderingen, noem maar op.’
Juridisch conflict
‘Het is echter geen garantie dat alles altijd goed gaat. Denk aan situaties met samengestelde gezinnen. Kinderen uit eerdere relaties’. Of de tweede echtgeno(o)t(e) heeft kinderen uit een eerdere relatie. Er zijn leeftijdsverschillen of flinke vermogensverschillen. Je kunt je talloze situaties voorstellen die de advisering rondom de nalatenschap bemoeilijken. Situaties waarin mensen zich bewust of onbewust benadeeld voelen, enzovoort. Zeker in de fase waarin de afspraken worden vastgelegd moet een goede adviseur echt wel weten hoe deze relaties met elkaar verbonden zijn. In deze zin vormen samengestelde gezinnen voor een adviseur wel de grootste uitdaging. Hier kunnen empathie en vakkennis niet zonder elkaar.’
‘En dan komen er hele persoonlijke en menselijke vragen naar boven. Moeilijke gevallen. Een erflater die zegt: “Ik wil zeker weten dat mijn kinderen ook aan bod komen.” Maar stel het vermogen is niet zo groot. Eerst komt de zorg voor de partner en als die er niet meer is, dan moet het resterende vermogen ten goede komen aan de kinderen uit een eerste huwelijk en zegt de ondernemer: “dan moet het geld naar mijn kinderen gaan en niet naar de kinderen van de partner, want dat zijn niet mijn kinderen.” Wil je dat echt zeker weten dan vergt dat diepgaande gesprekken en mogelijk ook ‘harde’ maatregelen, vandaar een eerste gesprek onder vier ogen. Zo loop je dus door een emotioneel mijnenveld.’
Wensen vertalen naar regels?
‘Persoonlijke wensen en verlangens vormen het spoorboekje voor het testament. Het bepaalt hoeveel en welke keuzes partners en erfgenamen nog kunnen maken. En dat kan op heel veel manieren. En de wensen en de problemen die eruit voortkomen hebben vrijwel altijd hun wortels in de persoonlijke relaties binnen een familie.’ En opnieuw komt Erik weer met voorbeelden die in een soap niet zouden misstaan, maar die blijkbaar toch echt wel tot het leven van mensen kunnen behoren. Familiebedrijven zonder opvolgers. Familiebedrijven met opvolgers. Kinderen uit eerdere relaties. Een nieuwe partner die misschien 6 of 10 jaar ouder is dan de kinderen. Dat betekent dat kinderen lang op hun kindsdeel zouden moeten kunnen wachten. Of een goede reden om kinderen toch iets minder toe te kennen.
De kern ligt volgens Erik iedere keer toch weer bij het begin: goed inzicht in het huwelijksvermogensrecht. Goed inzicht in de onderlinge relaties. De toekomstige erflater zal zich ook moeten durven uitspreken. Goed je erfenis regelen begint daar. Met het lijstje dat we al eerder in dit artikel aan de orde stelden. Hij vat het kordaat samen:
‘Stevige fiscale vakkennis en kunnen laveren tussen de emotionele klippen binnen een familie, zonder daarover een oordeel te vellen. Daar ga je immers niet over.’
Geef een reactie