De kwestie draait om een Twents cluster van bedrijven die actief zijn in de autoverhuur. Jos Groothuis* was bij een van die bedrijven financieel manager en nam de ondernemingen in 2016 over. Maar hij loopt op zoek naar investeringen in de val. Als bestuurder van Groothuis Administratie maakt hij tussen september 2018 en december 2019 in totaal ruim € 1,3 miljoen over naar buitenlandse bankrekeningen in onder meer Nigeria, Turkije en Finland.
Eerste signalen
Bij huisbank ING gaat eind december 2018 een rood lampje branden in het fraudemonitoringssysteem als er wordt geprobeerd € 10.000 vanaf de rekening van het bedrijf over te maken naar een Finse (tegen)rekening. Die rekening blijkt namelijk eerder betrokken te zijn geweest bij een vastgestelde fraude. De overboeking en de rekening van het bedrijf worden geblokkeerd. Groothuis wordt verteld dat hij mogelijk werd opgelicht; daarna is de blokkering opgeheven.
‘Amerikaanse’ documenten voldoende
Begin 2019 rijzen er meer vragen: zo wil een buitenlandse bank weten waarom er door de onderneming € 20.000 is overgemaakt en Groothuis hangt zelf met ING aan de lijn over een betaling van € 10.000 die niet door de Nigeriaanse begunstigde zou zijn ontvangen. Een medewerker van de fraudedesk concludeert in het gesprek dat oplichting uitgesloten kan worden. Later in het voorjaar gaan er drie keer alarmbellen rinkelen in het zogeheten post-event transactiemonitoringssysteem (PTM) van ING in verband met transacties naar Turkije en Nigeria vanaf de zakelijke rekening van het bedrijf. De bank vraagt Groothuis om opheldering; hij antwoordt dat het gaat om de afwikkeling van erfenissen en dat al het contact via een advocaat verloopt. Bewijsstukken heeft hij niet. Als ING later nog eens navraag doet, komt hij onder meer met documenten die afkomstig lijken van de Amerikaanse belastingdienst en de Nigeriaanse overheid. Die gaan over het in- en uitvoeren van 3,5 kilo goud. In de zomer komt de bestuurder met een document over de brug waaruit blijkt dat bij aan de Amerikaanse douane € 138.000 heeft betaald. Dat is voor ING voldoende om het onderzoek te staken.
Dat duurt echter niet lang, want in augustus dat jaar volgt er een nieuw fraude-alert als Groothuis ING vraagt een overboeking van € 30.000 te annuleren in verband met vals opgegeven informatie. Ondertussen zijn twee bedrijven waarvan hij eigenaar is, al in beeld bij de afdeling Intensief Beheer vanwege financiële problemen. En daar komt Groothuis Administratie bij, want er zijn vragen over inkomende bedragen vanuit die twee ondernemingen die vervolgens naar het buitenland worden doorgestort. De rekening-courantfaciliteit word opgeschort en de zaak wordt onderzocht.
Faillissementen
Dat duurt niet lang, want eind augustus krijgt de bestuurder op het bankkantoor in Enschede te horen dat hij waarschijnlijk het slachtoffer is geworden van fraude. Daarop doet de man aangifte van oplichting; ruim een week later worden twee van zijn bedrijven failliet verklaard.
Vanaf de bankrekening van Groothuis blijven de buitenlandse betalingen doorgaan. In december vindt ING het genoeg: de bank raadt de bestuurder af om nog geld voor een erfenis over te maken aan Turkse of andere bankrekeningen. In februari gaat ook Groothuis Administratie failliet; ING is een van de 14 schuldeisers.
Internetfraude
Curator Weenink gaat op onderzoek uit en constateert dat er voor zo’n € 1,2 miljoen aan gelden is onttrokken aan het bedrijf in verband met belastingen, leges, invoerrechten en aanverwante zaken. Groothuis doet zijn relaas bij de curator: het administratiebedrijf is nauw gelieerd aan Autoverhuur BleekerTwente, Auto Bleeker Enschede en Carlease Twente. Over en weer werden tussen deze vennootschappen veel zaken gedaan en bedragen overgeboekt. Maar de resultaten waren slecht vanaf de start in 2016. Eind 2018 was de situatie zo nijpend dat er aanvullende financiering nodig was. Groothuis zegt daarbij slachtoffer te zijn geworden van internetfraude. “In plaats van het aantrekken van aanvullende liquide middelen, werd de krapte qua liquide middelen alleen maar groter. Overnamebesprekingen kort voor het faillissement zijn op niets uitgelopen, waardoor uiteindelijk het besluit is genomen om het faillissement van Groothuis Administratie en drie zustervennootschappen aan te vragen”, aldus het curatorverslag.
Erfenis
De curator ontdekt dat er grote sommen zijn overgemaakt richting de vierde vennootschap Groothuis Adviezen. “De oorzaak voor deze onttrekkingen is gelegen in het feit dat Groothuis onder meer via chatwebsites en email contact kreeg met derden, die hem onder meer vroegen te helpen bij het investeren van gelden uit nalatenschappen. Zo kreeg Groothuis bijvoorbeeld het verzoek om een erfenis van een Amerikaanse erflater met een omvang van ruim 50 miljoen dollar te investeren in Europa. Om de gelden uit de nalatenschap te kunnen investeren, diende Groothuis allerhande kosten voor te schieten.” En dat telde dus op tot meer dan een miljoen.
Subjectieve wetenschap vereist
Een jammerlijke gang van zaken, maar had ING hier niet eerder een eind aan moeten maken? Dat vraagt curator Weenink zich af. Hij stapt naar de rechter en eist in eerste instantie een voorschot van € 750.000 omdat de bank niet tijdig en adequaat heeft ingegrepen toen Groothuis vanaf de rekening van Groothuis Administratie grote bedragen overmaakte naar buitenlandse rekeningen. ING heeft de zorgplicht geschonden, vindt hij, en daardoor zijn de schuldeisers benadeeld.
De rechtbank stelt voorop dat van een bank, buiten de gevallen van wetenschap of serieuze aanwijzingen voor onregelmatigheden, in principe niet kan worden verlangd dat zij (nader) onderzoek doet naar mogelijke fraude. “Het moet gaan om subjectieve wetenschap bij de bank van ongebruikelijke activiteiten en van het daaraan verbonden gevaar.”
Valse documenten niet herkend
Die wetenschap had ING lange tijd niet, ook niet toen er herhaaldelijk bedragen naar het buitenland werden overgemaakt en daar vragen over werden gesteld. “Overboekingen tussen aan elkaar gelieerde vennootschappen of overboekingen naar het buitenland zijn op zichzelf en ook in onderling verband bezien namelijk nog geen omstandigheden die daarop duiden.
Maar in de zomer van 2019 waren er drie zogeheten PTM-alerts bij ING en die had de bank serieus moeten nemen: “Dit type alert kan erop wijzen dat er sprake is van witwassen of terrorismefinanciering.” ING is wel onderzoek gaan doen, maar heeft te snel genoegen genomen met de summiere verklaring en de gestuurde documenten: “Een eerste blik op deze documenten doet alle alarmbellen rinkelen. De documenten bevatten zeer veel (Engelstalige) spel- en taalfouten. Ook wordt in het document van de Amerikaanse belastingdienst verwezen naar een bedrag in euro’s, terwijl het zeer onwaarschijnlijk is dat een dergelijke instelling in een officieel document een andere munteenheid dan dollars hanteert.”
ING had moeten zien dat het om valse documenten ging. “Zij had zich er op dat moment van bewust moeten zijn dat er sprake was van fraude. Temeer omdat [Groothuis] daarvóór al twee keer bij de fraudeafdeling van ING in beeld was gekomen.” Het onderzoek ging weliswaar om witwassen, maar: “de in dat kader van dit onderzoek verworven wetenschap omtrent fraude was naar het oordeel van de rechtbank bijvangst die ING tot actie had moeten bewegen.” Temeer omdat er soms ruim een ton werd overgemaakt, terwijl de jaaromzet van 2017 dat bedrag nauwelijks oversteeg. “Omdat ING in juli 2019 voldoende serieuze aanwijzingen had dat er sprake was van fraude, wist zij ook dat er een risico bestond dat [Groothuis Administratie] door deze aanzienlijke betalingen haar eigen schuldeisers niet meer zou kunnen betalen.”
‘Ook accountants kunnen betrokken zijn bij fraude’
ING komt er niet met het verweer dat ‘know your customer’-medewerkers niet mag worden verwacht dat zij dit soort fraude detecteren en dat Groothuis accountant is: dat beroep “straalt een zeker vertrouwen uit”. De rechter oordeelt dat medewerkers wel evident valse documenten moeten kunnen herkennen en deze, zo nodig, moeten doorsturen naar een afdeling die de fraude vervolgens verder kan beoordelen. “Ten slotte mag het feit dat de bestuurder van de onderzochte vennootschap een accountant is naar het oordeel van de rechtbank geen rol van betekenis spelen in een onderzoek naar verdachte transacties. Ook accountants kunnen immers betrokken zijn bij fraude.”
Causaal verband
ING had na 1 juli 2019 betalingen naar verdachte buitenlandse rekeningen moeten tegenhouden, desnoods door de rekening van te blokkeren of door de bankrelatie te beëindigen. Die nalatigheid heeft schade veroorzaakt bij de schuldeisers. “Tijdens het faillissement was er immers minder vermogen beschikbaar voor deze schuldeisers om zich op te verhalen en was er dus minder te verdelen dan het geval zou zijn geweest als ING had voorkomen dat de frauduleuze betalingen na 1 juli 2019 plaatsvonden.”
In een schadestaatprocedure moet worden bepaald was precies de schade is; de curator krijgt geen voorschot van € 750.000. Er is bijvoorbeeld nog geen indicatie van de hoogte van de schade; vooralsnog lijkt het erop dat die onder dat bedrag blijft. Na 1 juli 2019 is er een kleine drie ton naar het buitenland verdwenen.
Nieuw: aansprakelijkheid als bestuurder zelf opdracht geeft
Het is niet de eerste keer dat een bank aansprakelijk wordt gesteld vanwege een te passieve houding bij fraude. Zo oordeelde de Hoge Raad in 2009 in het Safe Haven-arrest dat een bank aansprakelijk kan zijn tegenover derden als zij serieuze aanwijzingen voor onregelmatigheden negeert. Ook in latere zaken werd dit uitgangspunt bevestigd, onder meer in het kader van beleggingsfraude of schijnzelfstandigheid bij incasso’s.
In deze zaak is nieuw dat het draait om oplichting van een bedrijf waarbij de bestuurder zelf de opdrachten gaf (niet-bancaire fraude), maar de bank toch wordt aangesproken vanwege nalatigheid richting schuldeisers. Ook als de bankklant zelf de betaalopdracht voor een frauduleuze transactie geeft, moet de bank alert zijn, aldus de rechter, anders ontstaat ten onrechte een onderscheid tussen verschillende soorten fraude.
Rechtbank Overijssel, 2 mei 2025
*uit de berichtgeving van Tubantia blijkt dat het om Jos Groothuis gaat
Geef een reactie