Zowel de samenstel- als de auditpraktijk worstelt met een tekort aan accountants, zo stellen Arjen Schutte en Marcel Maassen. Hierdoor zijn er onvoldoende potentiële opvolgers om aan de marktvraag te voldoen. Het aantal accountantskantoren blijft daarentegen vrij stabiel, ondanks de fusies, overnames en kantoren die administratiekantoor worden. Een overzicht van de motieven voor fusies, overnames en samenwerking in 2016, gerelateerd aan actuele thema’s. In totaal gaat het om meer dan 180 kantoren die elkaar opzochten en vonden.
In hoeverre staat het huidige goodwillmodel onder druk? In onze adviespraktijk zien wij dat het huidige (traditionele) goodwillmodel bij de niet-Wta-vergunninghoudende kantoren niet ter discussie staat. Bij vergunninghoudende kantoren daarentegen staat het wel degelijk als item op de directieagenda. Een van de 53 maatregelen uit het rapport ‘In het Publiek Belang’ is dat Wta-kantoren hun huidige goodwillmodel tegen het licht moeten houden en dat niet-wenselijke effecten van het goodwillmodel moeten worden tegengegaan. Vooralsnog constateren we dat er maar weinig Wta-kantoren zijn die hun huidige model compleet willen afschaffen. En de kantoren die geen goodwillbetaling meer hanteren, hanteerden deze systematiek ook al niet meer voordat het rapport verscheen.
Actualisering overeenkomsten
Het aantal kantoren dat hun huidige maatschaps- of aandeelhoudersovereenkomst aanscherpt neemt wel in rap tempo toe. Zeer verstandig, omdat oude afspraken niet meer aansluiten bij de actualiteit. Kantoren passen vooral hun uittredings- en toetredingsregeling aan en de wijze waarop de goodwillprijs wordt vastgesteld. Niet alleen de maatregel van de Werkgroep en het rapport van de projectgroep Goodwill zijn daarbij aanleiding voor aanpassing, maar zeker ook een aantal ontwikkelingen c.q. uitdagingen waarmee kantoren te maken hebben gekregen. De belangrijkste daarvan is het vinden van toetreders, de tweede is de onzekerheid over de financierbaarheid van uittredingen.
Een van de maatregelen die kantoren nemen is de methode te actualiseren om zo tot een goodwillprijs te komen die is opgenomen in hun maatschapsakte of aandeelhoudersovereenkomst. Kantoren willen er zeker van zijn dat deze overeenstemt met de marktwaarde van het kantoor op het moment dat een partner uittreedt. Dit voorkomt discussies die misschien leiden tot een gang naar de rechter. Of dat voortzetters een onredelijke prijs betalen, die achteraf niet kan worden opgebracht. De meest gekozen manier is initiële ijking van de goodwill, in combinatie met een jaarlijkse vaststelling van de actuele goodwill.
Hoogte goodwill
Uiteraard is de hoogte van de goodwill een belangrijk onderdeel in de fusie- en overnamepraktijk. Full•Finance constateert dat de gemiddelde goodwill omgerekend ca. 75% van de omzet bedraagt. Dat is een stabilisatie ten opzichte van de periode 2015/2016. Hoewel prijzen nog steeds in een percentage van de omzet worden uitgedrukt, zijn deze gebaseerd op het rendement in combinatie met het toekomstperspectief van een kantoor. Omdat er op dit vlak veel onderlinge verschillen bestaan, is er een grote variatie in prijzen. Om u een indruk te geven: in 2016 is de laagste factor 0,3 en de hoogste factor 1,2 maal de omzet. Onze verwachting is dat de goodwillprijzen op niveau zullen blijven, dan wel dat ze zullen stijgen. De stijgende rendementen van de kantoren liggen hieraan ten grondslag, alsmede het gunstige sentiment, waardoor er voldoende animo is om over te nemen.
Bij voorkeur interne opvolger
Het merendeel van de accountantskantoren heeft tot drie eigenaren. Deze groep kantoren kenmerkt zich door hun voorkeur voor een overname door een personeelslid, de zogenaamde MBO (Management Buy Out). Ook externe financiers vinden dit model aantrekkelijk, omdat men het risico voor de continuïteit hierbij lager inschat. Het zorgt voor de minste onrust bij klanten en medewerkers en de cultuur van het kantoor blijft behouden.
Valkering De Graaf Accountants
Een mooi voorbeeld van een kantoor dat een opvolger uit eigen gelederen heeft gevonden, is Valkering De Graaf Accountants, een kantoor uit Limmen met 17 werkzame personen. Piet Valkering en Jan de Graaf (beiden 61) zijn de eigenaren. Jan de Graaf: ‘Wij voelen ons verantwoordelijk voor onze medewerkers die samen met ons de onderneming hebben opgebouwd en in de huidige bedrijfscultuur willen blijven werken. Daarom had interne opvolging onze voorkeur. Ik denk dat onze sociale, informele en plezierige kantoorsfeer ertoe heeft geleid dat de jonge garde zich heeft aangediend. Na enige tijd van samenwerking weet je wel wie geschikt is en wie de ambitie heeft.’
Instroom in het MKB-beroep
Over de gehele linie (samenstel- en auditpraktijken) bestaat sinds enige jaren een tekort aan accountants. Hierdoor ontbreekt het aan potentiële opvolgers om aan de gehele marktvraag te voldoen. De verwachting is dat dit tekort in de komende jaren niet zomaar wordt opgelost. De kleinste kantoren hebben daar bij de opvolging het meeste last van. Zij hebben de meeste moeite om een aantrekkelijke werkgever te zijn voor ambitieus jong en goed opgeleid personeel.
In cijfers
De instroom in de AA-partijkopleiding is van 2012 tot en met 2015 met 45% afgenomen. De instroom in de RA-praktijkopleiding is daarentegen met ca. 24% gestegen. Grosso modo is het totaal aantal geslaagden net voldoende om de vervangingsvraag in te vullen. Echter, het aantal in het openbaar beroep actieve accountants blijft gelijk en het aantal accountants in business neemt toe. Kleine samenstelpraktijken hebben met name behoefte aan AA-opvolgers. Gelet op de instroomafname van AA-studenten in de praktijkopleiding (en het hbo), wordt het op middellange en langere termijn een zeer krappe ‘vijver’ met opvolgers.
Aansluiting als alternatief
Voor kantoren waar een of meerdere eigenaren vanwege hun leeftijd moeten of willen stoppen, rest er vaak nog maar één keuze: aansluiten bij een groter kantoor. De oude eigenaar kan dan stoppen en afhankelijk van het model van de kopende partij kunnen de resterende eigenaren dan partner, eigenaar of medewerker in de nieuwe organisatie worden. Een voorbeeld daarvan is TBO Accountants uit Amstelveen. Theo van Bokhoven (65 jaar) wilde met pensioen en Rob Tol (60 jaar) wilde nog wel een aantal jaren werkzaam blijven, maar het kantoor niet alleen leiden. Goed Geregeld Accountants & Belastingadviseurs had ambities in de regio Amsterdam. Per Kroon: ‘Voor Goed Geregeld was de terugtreding van de heer Van Bokhoven in combinatie met het aanblijven van de heer Tol een goede manier om de overdracht geleidelijk en zorgvuldig plaats te laten vinden. Hoewel een overname van een kantoor een ingrijpende operatie is, kunnen we tot dusverre terugkijken op een geslaagde transitie.’
Strategische kopers
Kopers nemen steeds ‘bewuster’ over. De overname of aansluiting moet passen binnen de strategie. Dat zien we op kleine en grote schaal. Daar waar vroeger nog wel met hagel geschoten werd, gaat men nu veel vaker op zoek naar kopers of verkopers met een specifiek profiel. Een voorbeeld van zo’n strategische overname is de overname die Van der Meer Accountants (Oosterwolde en Groningen) heeft gedaan. Van der Meer is gespecialiseerd in het bedienen van kleine medici. Grady Hofstra van Van der Meer geeft aan dat ze met een zeer duidelijke reden de Adviesgroep Vrije Beroepen (Leek) hebben overgenomen: ‘We waren al tweede op de markt in het bedienen van medici. Door de overname van de Adviesgroep Vrije Beroepen hebben we een bewuste keuze gemaakt voor een nog verdere specialisatie en uitbreiding van onze marktpositie.’
Ook zien we een aantal kantoren op de markt dat actief op zoek is naar controleopdrachten. Nu het aantal kantoren toeneemt dat zijn Wta-vergunning inlevert en de Big Four zich deels terugtrekken uit deze markt, zien kantoren met een kwalitatief goede controlepraktijk hun kansen schoon. Ze zetten in op samenwerking met andere kantoren, of een fusie of overname van kantoren met vergunning.
Accountantskantoren worden administratiekantoren
Elk jaar verdwijnen er enkele tientallen kantoren uit de registers van de NBA. We hebben dit jaar een veldonderzoek uitgevoerd, waar ca. 50 ‘in de tweede helft van 2016 uitgeschreven kantoren’ zijn geanalyseerd (via website en telefonisch interview). Daaruit blijkt dat er bij ca. 25% sprake is van een verkoop of een staking van de activiteiten. In 75% van de gevallen bleek het te gaan om omzetting in een administratiekantoor. De eigenaren zagen voor hun praktijk geen toegevoegde waarde in de titel accountant. Deze werkte vanwege de regelgeving voor hun klanten alleen maar kostenverhogend.
Ontwikkeling markt accountantskantoren
Ondanks de fusies, overnames en kantoren die administratiekantoor worden, blijft het aantal accountantskantoren vrij stabiel. Er komen namelijk ook nieuwe kantoren bij. Fusies en overnames leidden soms tot afsplitsingen (in 2016/17 tien tot vijftien keer), maar een grotere groep kantoren komt erbij, omdat medewerkers voor zichzelf beginnen. Full•Finance verwachtte dat accountants die het bij hun werkgever voor gezien houden, regelmatig een portefeuille zouden overnemen. Daar blijkt echter nauwelijks sprake van te zijn. De meerderheid van deze accountants begon een eigen kantoor als zzp’er, daarbij gestimuleerd door de gunstige economische situatie en de grote vraag naar accountants. Zij richten zich daarbij op de kleine bedrijven en hebben vaak niet de ambitie om personeel in dienst te nemen. Er lijkt dus een groeiende groep zzp-accountants te zijn opgestaan. Dit past ook in de maatschappijbrede toename van het aantal zzp’ers.
Opmerkelijke transactie
De meest bijzondere transactie is de overname/samenwerking van een aantal vestigingen van de Lodder Dales Groep door/met het Duitse ETL. De Lodder Groep had onder meer vestigingen in Doetinchem, Arnhem, Baarn en Den Haag. ETL heeft de ambitie om een groot kantorennetwerk in Nederland te gaan vormen en is actief op zoek naar kantoren om in te participeren.
De meeste splitsingen hebben we niet in kaart gebracht, aangezien er niet echt sprake was van een fusie of overname. Een van de uitzonderingen betreft de opdeling van de B&P Performance Group, het kantoor dat ooit grootste ambities had en groei gerealiseerd heeft door fusies en overnames te doen. In 2015 splitsten de vestigingen in Breda en Hoofddorp zich al af en in 2016 heeft de vestiging in Scherpenzeel zich verzelfstandigd. De vestigingen in Assen en Capelle aan den IJssel zijn overgenomen door DRV. De overgebleven vestiging in Ede gaat zelfstandig verder als Bos Accountants B.V.
Verwachtingen
De vergrijzing neemt toe en kantoren staan voor de uitdaging om opvolgers voor hun kantoor te vinden. Een aantal verwachtingen op een rij: op zowel de korte als langere termijn zal er sprake blijven van een tekort aan accountants, met name AA’s. Kopers zullen kritisch blijven ten aanzien van het kantoor dat zij willen overnemen. Een deel van de kantoren zal in staat zijn om intern opvolgers te vinden. Bijvoorbeeld door traineeships aan te bieden, ‘academy’s’ op te zetten of door externe opleidingsmogelijkheden aan te bieden, waardoor zij aantrekkelijk worden voor ambitieuze medewerkers.
Wij verwachten dat het aantal fusies en overnames minimaal gelijk zal blijven aan het aantal in 2016 en dat het prijsniveau de komende tijd licht stijgt. De discussie over het goodwillmodel zal nog wel even voortduren, zonder direct zware impact te hebben. Steeds meer maatschappen en BV’s met meerdere aandeelhouders zullen hun overeenkomsten of waardering periodiek laten controleren op actualiteit.
Drs. Arjen Schutte RAB is als fusie- en overnameadviseur werkzaam bij Full•Finance Consultants. Drs. Marcel Maassen is adviseur organisatievraagstukken bij Full•Finance Consultants.
Dit artikel verscheen eerder in ons kwartaalblad AV 1 2017. U kunt zich hier abonneren.
Geef een antwoord