‘Wat moet ik nu precies?’ of ‘Wat mag er nu niet?’ Binnen onze organisatie ben ik voor aangesloten kantoren een van de aanspreekpunten voor compliancezaken. Dit soort vragen krijgen we vaak. Bij compliancevraagstukken gaat het erom dat je de regels kent, maar ook om jezelf eerlijk in de spiegel aan te durven kijken. Om zuiver te willen zijn in je beslissingen en om voldoende te vertrouwen op je eigen professional judgement. Enerzijds beperkt je dat in de mogelijkheden om je te verschuilen achter regeltjes; om de mazen van de wet op te zoeken. Anderzijds kan begrip van de bedoeling van de regels je soms helpen om niet bang te zijn om een knoop praktisch door te hakken. Als je het achteraf maar kunt uitleggen.
Samenleving juridificeert
Onze samenleving juridificeert in toenemende mate, zaken worden steeds strikter geregeld. Vraag het maar aan een willekeurige leraar, medewerker in de zorg of bankmedewerker. Enerzijds maakt dat het werk vaak minder leuk, anderzijds creëert het soms ook een veilig gevoel. Omdat je exact weet hoe het zit, waardoor je niets te veel doet, maar ook geen fouten maakt.
Het lastige is dat de samenleving steeds meer ‘én én’ wil. Niet alleen door ‘compliance’ (het formeel voldoen aan wet- en regelgeving) te eisen, maar ook door van je te verwachten dat je altijd zorgvuldig handelt. De samenleving wil dat de regels worden nageleefd, maar óók dat daarbij wordt gehandeld in de geest waarin deze regels zijn opgesteld. Kijk maar naar politici die formeel de declaratieregels volgen, maar negatieve publiciteit krijgen als ‘ontdekt wordt’ dat ze hierbij een voordeeltje hadden.
Dit is in Nederland niet echt nieuw; al jaren denkt de rechtspraak vanuit redelijkheid en billijkheid, en je verschuilen achter regeltjes lukt vaak niet. Logisch verstand en redelijkheid zijn belangrijke ijkpunten. De meeste accountancyregelgeving is ‘principle-based’, maar ook wetgeving zelf (denk aan de Wwft of AVG) bevat vaak ruimte voor de afwegingen van de professional. Dat maakt ons werk juist ook leuk.
Onderbuikgevoel versus formele duidelijkheid
De vaktechnische of morele dilemma’s die met ons worden afgestemd, zullen veel lezers herkennen. Moet ik nu wel of niet een Wwft-melding doen? Mag ik in deze situatie nu wel of niet beide ruziënde broers adviseren? Moet er in deze situatie een continuïteitsparagraaf in de jaarrekening worden opgenomen of niet?
Als adviseurs ons bellen over een vaktechnisch of moreel dilemma, vinden ze daar zelf altijd wel wat van, maar hun concrete onderbouwing van die wetenschap verschilt. Aan de ene kant van het spectrum zit de adviseur met het sterke onderbuikgevoel dat ‘het’ niet klopt. Aan de andere kant zit de adviseur die precies weet hoe het formeel zit, maar waarbij ‘het correcte antwoord’ hem of haar heel slecht uitkomt. Beide adviseurs vragen zich wel af hoe ze ‘het’ moeten wegen. Waar kom je (nog) mee weg?
Kortom, eigenlijk weten ze wel wat ze zouden moeten doen – áls ze hun eigen professional judgement zouden volgen. En hop, daar is het verboden woord: eigenlijk.
Kijk eerlijk naar jezelf
Aan de telefoon ben ik niet altijd zo belerend, maar in een cursus (of in een column op accountancyvanmorgen.nl) durf ik de stelling best aan: kijk bij een dilemma eens in de spiegel. Vraag je af: weet ik wel hoe het zit? Hoe zou ik eigenlijk moeten handelen?
Stel dat een bepaalde klantsituatie over twee jaar ontploft. Weet je nu al wat je dan op dat moment zou zeggen? ‘Eigenlijk wist ik al dat ik die klus niet had moeten accepteren. Dat ik er steviger bij de client op had moeten aandringen dat hij zou inkeren. Dat ik van die cliënt afscheid had moeten nemen, enz….’ In veel gevallen moet je dus de vervelende keuze maken. Feitelijk blijkt dan niet de inhoud van de beslissing lastig te zijn, maar de uitvoering ervan. Dat is natuurlijk geen reden om dan te duiken.
Zorg voor onderbouwing
Soms is er ook goed nieuws. Dat speelt als je onderbuikgevoel – mooier gezegd: je professional judgement – je juist zegt: ‘dit kan prima, dit klopt. Alleen…wat zegt een toetser ervan? Is er geen regeltje dat dwarsligt, zal ik voor de zekerheid niet…?’ Je zou dan voor de veilige weg kunnen kiezen, terwijl je daar eigenlijk niet achter staat. Piep!
Natuurlijk kun je niet altijd alleen een gevoel volgen. Maar: jij bent professional, je kent je vak, je kent je cliënt. Ga er primair van uit dat je gevoel klopt, en probeer de onderbouwing van dat gevoel te formuleren. Vanuit regelgeving én vanuit gezond verstand. Consulteer bij twijfel een derde. Twee weten meer dan een. Bij kwesties waarbij je de schijn tegen zou kunnen hebben qua objectiviteit is het erg verstandig om tijdig te klankborden met een onpartijdige derde. Trek dan je conclusies en ga staan voor die beslissing. Leg het een en ander ook vast in je dossier!
Integriteit en zorgvuldigheid
Natuurlijk wil het maatschappelijk verkeer dat je alles perfect doet, nooit de kleinste afwijking door de vingers ziet, liefst ook strikt de letter van de wet volgt. Ook kan een toetser een venijnig formeel stokpaardje hebben, waar je tegenaan loopt. Natuurlijk is het achteraf – als een beslissing verkeerd uitpakt – lastiger praten. Maar echt: het belangrijkste is dat je laat zien dat je hebt geprobeerd integer en zorgvuldig te handelen. Dat wordt altijd gewaardeerd.
In dat kader refereer ik graag aan een verhaal van de directeur van AFAS, dat ik vorige week op de radio hoorde. Als een medewerker daar een verkeerde beslissing neemt, die de softwareleverancier tienduizenden euro’s kost – waarbij de medewerker het bedrijfsbelang voor ogen had – dan is het: jammer dan, leren we van, prima. Maar steelt een medewerker in de kantine een reep chocolade? Dan is het exit, einde oefening met deze persoon.
Neem op tijd stelling
Ik haalde eerder aan hoe belangrijk het is om jezelf oprecht de spiegel voor te houden. Dat kan op zich al confronterend zijn, maar het kan nog een graadje erger. Wat als er onverwacht een journalist voor de deur staat met een heel vervelende kwestie waar jij een (hoofd)rol in speelt? Heb je dan een goed verhaal klaar staan, of loop je rood aan en denk je ‘Au, eigenlijk….’? Het is jouw nachtrust!
Freek Zandbergen AA is als adviseur verbonden aan Fiscount
Geef een reactie