Het openbaar maken van inspectiegegevens van bedrijven die arbeidswetgeving aan hun laars lappen door de Inspectie SZW (arbeidsinspectie) heeft nauwelijks effect. Dat concludeert economisch onderzoeksbureau SEO, dat in opdracht van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid onderzoek heeft gedaan.
Met de Wet aanpak schijnconstructies (Was) is een wettelijke basis gecreëerd op grond waarvan inspectieresultaten van de Inspectie SZW met vermelding van naam en toenaam van de gecontroleerde bedrijven openbaar gemaakt worden. De huidige praktijk van openbaarmaking leidt echter niet tot nalevingseffecten, concludeert SEO. De belangrijkste oorzaak daarvan is de beperkte bekendheid met inspectiegegevens bij belanghebbenden (ketenpartners, werknemers en consumenten). Uit de literatuur en uitgevoerde analyses blijkt dat openbaarmaking in potentie wel effectief kan zijn, waarbij de juiste vormgeving essentieel is.
Geen enkel effect
De huidige praktijk van het openbaar maken van inspectieresultaten via een centrale website heeft bij de Wet minimumloon en minimumvakantiebijslag (Wml) en de Wet arbeid vreemdelingen (Wav) vooralsnog geen enkel effect op de naleving van deze wetten door ondertoezichtgestelde bedrijven. Dit blijkt zowel uit gesprekken met bedrijven waarvoor al dan niet een overtreding is geconstateerd, als uit nadere vignettenanalyses. In deze vignettenanalyses is een grote groep leidinggevenden gevraagd meerdere keren te kiezen uit verschillende hypothetische kandidaten voor een vacature voor een veel voorkomende functie in het bedrijf. Bij een deel van de hypothetische kandidaten was de kans reëel dat daarmee de Wml of de Wav werd overtreden. In geen enkele situatie had het openbaar maken van inspectiegegevens, in welke vorm dan ook, invloed op de keuze van kandidaten door leidinggevenden.
Beperkte bekendheid met inspectiegegevens de belangrijkste oorzaak
Uit verdiepende gesprekken met ondertoezichtgestelden komt duidelijk naar voren dat er bij bedrijven weinig geloof is in nalevingseffecten van het openbaar maken van inspectieresultaten. Bij overtredingen hebben geïnterviewden geen reactie gehad van klanten, afnemers, banken, collegabedrijven, brancheorganisaties of andere partijen. Ze hebben niet het idee dat dergelijke partijen op de hoogte zijn van de openbaar gemaakte informatie door de Inspectie SZW. Van de geënquêteerde ondertoezichtgestelden is minder dan de helft op de hoogte van het openbaar maken van inspectiegegevens op een publiek toegankelijke website. Navraag onder ketenpartners, werkzoekenden en consumenten leert dat slechts een klein deel van deze belanghebbenden op de hoogte is van het openbaar maken van inspectiegegevens en een nog kleiner deel bekend is met de websites (rond de 5 procent). Daardoor heeft openbaarmaking in de praktijk weinig consequenties voor bedrijven. Bedrijven passen hun werkwijze na een geconstateerde overtreding volgens eigen zeggen dan ook niet of nauwelijks aan.
Openbaarmaking in potentie effectief
In potentie kan de openbaarmaking van inspectiegegevens effectief zijn, aangezien belanghebbende partijen het belangrijk vinden dat de wet wordt nageleefd, openbaarmaking een goede zaak vinden en geconfronteerd met de informatie over inspectieresultaten hun keuzes laten beïnvloeden. Uit de vignettenanalyses blijkt dat de gedragseffecten van openbaarmaking bij zowel ketenpartners, werknemers en werkzoekenden als consumenten substantieel zijn. Voorwaarde is wel dat de informatie over inspectieresultaten direct toegankelijk en beschikbaar is in het keuzeproces. Aan die voorwaarde is in de voorgelegde vignetten voldaan, maar in de praktijk vaak niet.
Eventuele uitbreiding van de openbaarmaking van inspectiegegevens naar gebieden als de Arbeidsomstandighedenwet, psychosociale arbeidsbelasting of arbeidsmarktdiscriminatie zou volgens de uitgevoerde vignettenanalyses wel tot nalevingseffecten kunnen leiden, al is dat in specifieke gevallen en in een specifieke vorm van openbaarmaking. Bij de Arbeidsomstandighedenwet lijkt openbaarmaking (alleen) in het geval van goed gedrag (faming) bedrijven te stimuleren om extra maatregelen te treffen om de wet na te leven. Die openbaarmaking moet dan wel in een toegankelijke vorm gebeuren, zoals bijvoorbeeld een keurmerk voor bedrijven. Bij arbeidsmarktdiscriminatie is juist alleen het openbaar maken van misstanden (shaming) effectief in het voorkomen ervan, al wordt dat effect alleen gevonden bij arbeidsmarktdiscriminatie naar etniciteit en niet naar geslacht. Ook hier is een zichtbare en directe manier van openbaarmaking te prefereren boven openbaarmaking op een centrale website.
Vormgeving van openbaarmaking essentieel
Zowel uit de literatuur als uit de uitgevoerde vignettenanalyses en de verdiepende gesprekken met ondertoezichtgestelden blijkt dat de vorm waarin inspectiegegevens openbaar worden gemaakt essentieel is voor de effectiviteit. Bij de huidige wijze van openbaarmaking is voldaan aan de eis van bedrijfsspecifieke en objectieve informatie, maar op andere aspecten scoort de openbaarmaking van inspectiegegevens onvoldoende. Zo is het vrijwel onmogelijk om alle bedrijven in Nederland te inspecteren op een correcte toepassing van het minimumloon of alle voorschriften ten aanzien van arbeidsomstandigheden, laat staan daarover informatie te verschaffen. Inspectiegegevens geven dus slechts een partieel beeld van de werkelijkheid. Ook de vorm waarin de inspectieresultaten worden gepresenteerd is voor verbetering vatbaar. De bestaande websites zijn slecht bekend, worden beperkt bezocht en de aanwezige informatie is niet altijd actueel, compleet of eenvoudig toegankelijk. Dat maakt het lastig voor belanghebbenden om deze informatie te betrekken in hun keuzeproces.
Bron: SEO
Geef een antwoord