Het niet naleven van regels en onethisch gedrag bij werknemers komt veel eerder voort uit de werkomgeving dan uit het individu. Dat is de stelling van Elianne van Steenbergen, die per 1 januari als bijzonder hoogleraar in de psychologie van toezicht aan de slag gaat.
Van Steenbergen boog zich over de vraag hoe mensen in organisaties worden gestimuleerd om ‘het goede’ te doen, ook wanneer niemand kijkt. Het was het onderwerp van de oratie bij de aanvaarding van de leerstoel, die is ingesteld door de Universiteit Utrecht en de AFM.
Directe sociale context
De kersverse hoogleraar kijkt zowel naar het gedrag van mensen in organisaties als naar de invloed van toezichthouders hierop. ‘Ze richt zich daarbij op de directe sociale context waarbinnen regelnaleving of -overtreding plaatsvindt; gedrag en cultuur in organisaties. Van oudsher wordt naleving vooral vanuit een economische of juridische blik bekeken’, aldus de AFM.
Misverstanden
Er zijn diverse misverstanden over gedrag. ‘Bij wangedrag wordt dit vaak aan persoonlijke kenmerken toegeschreven. Maar de werkomgeving of het klimaat binnen organisaties hangen veel sterker samen met onethisch gedrag. Ook het idee dat cultuur in een organisatie volstrekt ongrijpbaar is, berust op een misverstand. Er is steeds meer informatie beschikbaar over waar bijvoorbeeld psychologische veiligheid uit bestaat en hoe je dit kunt meten en veranderen.’ Een constatering is dat toezichthouders beter kunnen aansluiten bij de redenen waarom mensen niet naleven, volgens het ‘weten, willen, kunnen-model’. ‘Dan kom je er bijvoorbeeld achter dat medewerkers de regels wel kennen en willen naleven, maar zaken als: een hoge targetdruk, ICT-systemen of de wijze van beoordelen, hen daar in hun beleving vanaf houden’, zegt Van Steenbergen.
Onderzoek naar gedrag is een van de speerpunten van de AFM. Van Steenbergen is in het dagelijks leven senior toezichthouder in het team Gedrag & Cultuur binnen het Expertisecentrum van de toezichthouder.
Piet Knops zegt
De sociale-psychologie context die wordt genoemd is volkomen herkenbaar en onderschrijf ik. Ook mijn eigen ervaringen in de praktijk sluiten aan op voorbeeldgedrag van directie en leidinggevenden. De mens is nou eenmaal een kuddedier. Afhankelijk van de reactie op mensen die uit de kudde gaan lopen door jouw collega’s en vooral leidinggevenden drukt gewenst correctiegedrag de kop in. Als je het niet eens bent met de directie en leidinggevenden dat vertrek je maar, is bij dit soort bedrijven en organisatie het motto.
In dit verband kan misschien ook de actuele zaak bij de ING genoemd worden.
Groepsdruk etc. etc.