Het toezicht is nu versnipperd: bij gemeenten die een extern accountantsbureau inhuren ligt het toezicht bij de AFM, terwijl bij gemeenten met een eigen accountantsdienst het toezicht door de gemeentelijke rekenkamer wordt uitgeoefend. “Bij de wettelijke controles worden accountants verschillend beoordeeld. En daarnaast zijn er twee wettelijke controles met de waarde van een half miljard die nu niet onder het toezicht vallen. Daarom zou het beter zijn om het toezicht voor alle gemeentelijke accountants bij de AFM te beleggen”, schrijven de rekenkamers van Amsterdam, Den Haag en de Vereniging van Rekenkamers in een brief aan de ministers van Binnenlandse Zaken en Financiën.
Rekenkamer is geen accountant
In de brief wijzen ze erop dat er een wijziging in de Wet toezicht accountantsorganisaties (Wta) in de maak is die het stelsel eenvoudiger en transparanter wil maken door de AFM als enige toezichthouder aan te wijzen. “De gemeentelijke rekenkamers willen dat het kabinet dit doel consequent uitvoert en ook het toezicht op gemeentelijke accountantsdiensten (GAD) hieronder laat vallen.” Het toezicht op de GAD’s is volgens de gemeentelijke rekenkamers een taak die niet bij hen thuishoort. “In tegenstelling tot wat hun naam wellicht doet vermoeden, zijn ze geen accountants. De rekenkamer ondersteunt de gemeenteraad door onderzoek te doen naar de doelmatigheid, doeltreffendheid en rechtmatigheid van het beleid van de gemeente. Toezicht op een GAD vraagt specifieke expertise en die moet vaak worden ingehuurd, terwijl de AFM de expertise al in huis heeft.”
Eén accountant met meerdere toezichthouders
Rekenkamers houden door hun toezichtstaak vaak minder middelen over voor reguliere onderzoeken. “Daarnaast hebben de verschillende toezichthouders beleidsruimte bij het uitvoeren van deze toezichtstaak; hierdoor worden accountants al jaren verschillend beoordeeld.” De Gemeentewet regelt nu, volgens de rekenkamers zonder duidelijke reden, dat gemeentelijke rekenkamers toezicht houden op gemeentelijke accountantsdiensten. Vooralsnog gaat het alleen om Den Haag en Amsterdam. “Maar om de toch al scheve situatie nog ingewikkelder te maken, kunnen andere gemeenten er ook voor kiezen om de gemeentelijke accountantsdienst van Den Haag of Amsterdam in te huren. Met als gevolg dat één gemeentelijke accountant meerdere toezichthouders krijgt.”
Verder is het in strijd met de Europese Richtlijn dat het toezicht ontbreekt op de wettelijke controles van de jaarrekeningen van zowel het Amsterdamse Waterschap als Waternet. “Dit is zorgwekkend, zeker omdat het om substantiële bedragen gaat: ruim een half miljard euro.”
Over welke Richtlijn gaat het hier? Er bestaat geen richtlijn die lidstaten verplicht toezicht op de “wettelijke” controle van overheidsinstanties te houden. Het gaat ook niet over wettelijke controles naar Unierecht, die betreffen uitsluitend ondernemingen, maar om wettelijk controles naar nationaal recht. Volgens de audit richtlijnen kunnen wettelijke controles naar Unierecht ook niet door interne accountantsdiensten worden uitgevoerd.
Verder is er natuurlijk niets op tegen het toezicht bij de AFM te leggen, dat vergt alleen een ingrijpende wetswijziging aangezien de interne accountantsdiensten niet aan de Wta voldoen, niet ten aanzien van onafhankelijkheid stemrechten en bestuur.