De analyse van 51 gemeenten over de periode 2020-2023 door Vanberkel Professionals toont aan dat de laatste begrotingswijzigingen vaak nog steeds een aanzienlijke afwijking laten zien ten opzichte van de uiteindelijke jaarrekening.
Tot het eind
Hoewel bekend was dat gemeenten in de jaren 2020-2023 forse overschotten boekten in plaats van de begrote tekorten, is het opvallend dat zelfs de meest recente begrotingsaanpassingen tijdens het jaar nog geen goed beeld gaven van de werkelijke uitkomst. In 2020, 2021 en 2022 verklaarden de laatste begrotingswijzigingen slechts 18% tot 30% van het uiteindelijke verschil tussen de oorspronkelijke begroting en de jaarrekening. In 2023 verwachtten gemeenten tegen het jaar einde nog een tekort, terwijl er uiteindelijk juist overschotten werden gerealiseerd.
Niet alleen door Gemeentefonds
Een belangrijke oorzaak van de afwijkingen zijn de onverwachte inkomsten uit het Gemeentefonds, dat meer dan 60% van de gemeentebudgetten uitmaakt. Mutaties in deze rijksuitkeringen worden driemaal per jaar doorgegeven (mei, september en december), maar het onderzoek laat zien dat 80% van deze aanpassingen al vóór de decembercirculaire bekend was. Toch werden deze bedragen niet volledig meegenomen in de laatste begrotingswijzigingen. Daarnaast bleek bij 20-30% van de gemeenten dat de grootste afwijkingen niet bij het Gemeentefonds lagen, maar bij andere posten zoals treasury, grondexploitaties of lagere uitgaven in het sociaal domein.
Regionale verschillen
Een opvallende bevinding is dat gemeenten buiten de Randstad gemiddeld 40-50% grotere afwijkingen hadden dan hun Randstad-collega’s. Mogelijk spelen verschillen in inkomsten (zoals grondexploitaties) of uitgavenpatronen hierbij een rol, maar dit vraagt om nader onderzoek.
Hoewel de onderzochte jaren werden gekenmerkt door crises zoals corona en de Oekraïne-oorlog, blijkt het probleem al langer te spelen. Eerder onderzoek (o.a. uit 2016) liet zien dat gemeenten ook in 2011-2013 steevast te pessimistisch begrootten. Dit wijst op een structureel probleem in de planning- en controlcyclus, waardoor gemeenteraden moeite hebben om realistische financiële keuzes te maken.
Aanbevelingen
Het onderzoek benadrukt de noodzaak van:
– Betere ramingsmethodieken, inclusief tijdig verwerken van mutaties uit het Gemeentefonds.
– Kritischer kijken naar doorschuifbudgetten, om te voorkomen dat overschotten leiden tot onnodige reservevorming.
– Meer realisme in planning, vooral bij investeringen in het fysieke domein waar vertragingen vaak voorkomen.
– Transparantere begrotingsprocessen, zodat gemeenteraden tijdig een accuraat financieel beeld hebben.
Vertrouwen onder druk
De grote afwijkingen tussen begrotingen en realisaties kunnen het vertrouwen in de lokale politiek schaden. Volgens Vanberkel Professionals is het essentieel dat gemeenten hun financiële planning verbeteren, niet alleen voor betere besluitvorming, maar ook om hun geloofwaardigheid te waarborgen.
Lees hier het hele onderzoek.
Geef een reactie