De accountant: de Amerikaanse gedragswetenschapper Max Bazerman vindt het een uitgelezen voorbeeld van ‘de zwijgende omstander bij fraude’, zegt hij in het Nederlands Dagblad. ‘Als accountants veel geld kunnen verdienen aan hun dienstverlening, wordt het lastiger om problemen te zien.’
Bazerman schreef het in november verschijnende boek Complicit over mensen die anderen bedriegen, maar meer nog over de mensen eromheen die niet ingrijpen en daardoor medeplichtig zijn. ‘Meestal is medeplichtigheid niet dat mensen zelf meedoen aan iets crimineels, maar wel dat ze er niets aan doen om het te stoppen. Stil zijn is óók een actie.’ De wetenschapper haalt het bekende Enron-schandaal aan, waarbij winsten werden opgepompt. Zowel Enron als accountant Arthur Andersen ging eraan ten onder.
Onbewuste partijdigheid
En de onafhankelijkheid van accountants, daarvan is Bazerman niet overtuigd. ‘Het idee van onafhankelijkheid is dat je geen voorkeur hebt voor een bepaalde uitkomst. In de praktijk hebben accountants sterke prikkels om hun klanten gelukkig te houden. Ze willen dat bedrijven klant blijven, ze willen hun extra diensten verkopen en misschien willen ze er later zelf gaan werken.’ Die partijdigheid is meestal onbewust: ‘Zelfs eerlijke accountants zijn niet in staat om hun vooroordelen opzij te zetten. Ze liegen niet met opzet, maar mensen hebben gewoon een natuurlijke neiging om te zien wat ze willen zien. Als accountants veel geld kunnen verdienen aan hun dienstverlening, wordt het lastiger om bij een audit problemen te zien.’
Een oplossing zou kunnen zijn een periode waarin een bedrijf het contract met zijn accountant niet kan opzeggen, zodat de accountant na een ongunstige controle niet kan worden ontslagen, suggereert de wetenschapper. Daarna zou er verplicht een andere accountant moeten komen. Boetes helpen volgens Bazerman niet. ‘Je moet bedrijfsleiders persoonlijk aansprakelijk stellen als er duidelijk sprake is van strafbaar gedrag. Nu is het zo dat het bedrijf de boete betaalt, en de toplui blijven buiten schot. Dat moet anders. Een bedrijf kan niet in de gevangenis belanden, de CEO wel.’
De Amerikaan zelf is overigens ook niet zonder zonde: hij was betrokken bij een onderzoek waarbij data was gebruikt waarmee was gefraudeerd. ‘Ik heb geen duidelijk bewijs wie de fraude heeft begaan. Dat neemt niet weg dat ik medeplichtig ben.’
Bron: Nederlands Dagblad
Alexander Vissers zegt
Mijn kritiek op de weergegeven stellingen van Max Bazeman betreft zowel het aangehaalde voorbeeld als het gebruik van het begrip medeplichtigheid. Verder ontbeert de stelling dat alleen ondernemingen vervolgd en gestraft worden, en bestuurders niet, feitelijke grondslag. Het Enron schandaal en de ondergang van Arthur Andersen hebben een schokgolf door de accountancywereld doen gaan en tot een landverschuiving in wetgeving, toezicht en het beroep geleid. Nu nog op Enron te herkauwen geeft aan hoe zwak dan wel irrelevant de stelling inmiddels is. Het gebruik van het begrip medeplichtigheid brengt het gestelde gedrag van accountants in het bereik van het strafrecht. Afzijdigheid in vermogensdelicten van anderen levert geen medeplichtigheid of strafbaar feit op.