De sterke toename van het aantal zzp’ers in Nederland in het laatste decennium is opvallend: het aandeel zzp’ers in de beroepsbevolking nam aanzienlijk sneller toe dan gemiddeld in de EU.
Dat staat in het langverwachte Interdepartementaal Beleidsonderzoek (IBO) over de positie van zzp’ers. In het IBO worden de oorzaken van de opkomst van zzp’ers in Nederland onderzocht en wordt gekeken naar de gevolgen voor de economische groei, de arbeidsmarkt, de sociale zekerheid en de overheidsfinanciën. Vervolgens wordt bekeken hoe aanpassingen in het arbeidsrecht, de sociale zekerheid en de fiscaliteit mogelijke positieve effecten van de opkomst van zzp’ers kunnen versterken of mogelijke negatieve effecten weg kunnen nemen.
De groei van het aantal zzp’ers komt deels door technologische, sociaal-culturele en demografische ontwikkelingen. Het is echter aannemelijk dat de snelle groei ten opzichte van het buitenland ook wordt verklaard door institutionele factoren. Er bestaat in Nederland een groot verschil in fiscale en arbeidsrechtelijke behandeling tussen zzp’ers en werknemers.
Vrijheid en onafhankelijkheid
Een belangrijke reden om als ZZp’er te beginnen, is de vrijheid en onafhankelijkheid. De meesten blijken ook daarna gelukkig met hun keuze: zzp’ers vinden vaak dat ze leuk werk hebben, waarin ze zich kunnen ontplooien en waarbij arbeidstijden aansluiten bij de thuissituatie. Opdrachtgevers geven aan graag met zzp’ers te werken vanwege hun flexibiliteit en hun specialistische kennis. Voor een minderheid van de zzp’ers is het startmotief negatief. Deze groep wordt zzp’er bij dreigende werkloosheid of omdat zij geen (geschikte) baan in loondienst kunnen vinden. Een klein deel van de zzp’ers is sterk afhankelijk van één opdrachtgever en heeft weinig autonomie. Hun onderhandelingsmacht bij het bepalen van tarieven is beperkt. De omvang van deze groep is moeilijk precies vast te stellen, maar OESO schat hun omvang op ongeveer 15 procent van de zzp’ers. Schijnzelfstandigen zijn een gedeeltelijk hiermee overlappende categorie personen die zich formeel presenteren als zelfstandige maar feitelijk werkzaam zijn in een dienstbetrekking. In onderzochte sectoren (bouw, transport, zorg en zakelijke dienstverlening) is een aandeel schijnzelfstandigen van tussen de 2 en 17 procent van de zelfstandigen gevonden.
Innovatie
Zzp’ers zorgen – samen met flexibele werknemers – voor aanpassingsvermogen bij bedrijven en in de economie. Ze hebben echter een bescheiden rol bij het creëren van innovaties. De opkomst van zzp’ers gaat daarmee volgens het IBO in beperkte mate gepaard met positieve externe effecten. Er ontstaat waarschijnlijk extra werkgelegenheid, deels doordat zzp’ers tegen lagere kosten kunnen werken.
Sociale zekerheidsstelsel
Er zijn geen aanwijzingen dat de opkomst van zzp’ers leidt tot een slechter gemiddeld risicoprofiel van werknemers of een hoger beroep op de bijstand, en daarmee tot een afnemend financieel draagvlak voor het sociale zekerheidsstelsel. Het maatschappelijk draagvlak onder het stelsel kan wel onder druk komen te staan; een groot verschil in belasting- en premiedruk kan leiden tot oneigenlijke concurrentie en gevoelens van onrechtvaardigheid.
Weinig positieve externe effecten
Ook gaat de opkomst van zzp’ers in beperkte mate gepaard met positieve externe effecten. Daar tegenover staan lagere belasting- en premieopbrengsten en hogere uitgaven aan toeslagen. Per saldo is het effect van de groei van het aantal zzp’ers op de overheidsfinanciën zeer waarschijnlijk negatief.
Ondernemersfaciliteiten
Ook blijkt uit het IBO dat de fiscale ondernemersfaciliteiten nu niet allemaal effectief bijdrage aan de doelen die met de instrumenten worden nagestreefd (zoals innovatie en creatie van werkgelegenheid) en verstoren ze de arbeidsmarkt. Daarom is het volgens de onderzoekers wenselijk om de fiscale regimes voor ondernemers (IB-ondernemer en dga) en werknemers dichter bij elkaar te brengen. Er worden in het IBO drie budgettair neutrale beleidsvarianten samengesteld die een stap vormen in de richting van dat toekomstperspectief.
Geef een reactie